Wiesz, że w średniowieczu zamek w Stopnicy był przystankiem królów w drodze z Krakowa do Sandomierza? Znajduje się on zaledwie 16 km od Buska-Zdroju, można tutaj rozprostować nogi w drodze do Pacanowa.
Stopnica w województwie świętokrzyskim to niewielkie miasto, którego historia powstania sięga średniowiecza. Wpierw założona została na prawie polskim, lecz z czasem nadano jej średzkie prawa miejskie i tak oto Jan Długosz uznaje za założyciela Stopnicy Kazimierza Wielkiego. To za jego czasów powstał tutaj pierwszy zamek.
O czym przeczytasz we wpisie:
Dwór królewski w Stopnicy
Jan Długosz w Księdze beneficjów wspomniał Stopnicę jako curia legia w latach 1470-1480, lecz dwór królewski istniał już tutaj wcześniej. Niewielki zamek w formie kamiennego dworu zbudował tutaj Kazimierz Wielki, jednak nie wiadomo jak wyglądał, niestety nie zachowały się ryciny z tamtych czasów. Dwór królewski w Stopnicy na przestrzeni wieków był przebudowywany, a w czasie II wojny światowej niemal doszczętnie zniszczony, jednak dzisiaj znowu cieszy oczy w odbudowanej rezydencjalnej formie.
Stacja królewska w Stopnicy
Miejsce, w którym znajduje się zamek w Stopnicy, odwiedzały koronowane głowy nie raz i nie dwa. Odnotowano tutaj dwukrotny pobyt królowej Jadwigi, a król Władysław Jagiełło zatrzymywał się tutaj pięciokrotnie.
Zamek w Stopnicy jako zbór
Na przestrzeni wieków zamek w Stopnicy był w rękach wielu ważnych osobistości. W 1531 roku trafił do Marcina Zborowskiego herbu Jastrzębiec, brata Piotra Zborowskiego, który piastował urząd marszałka dworu polskiego Zygmunta II Augusta. Co tu dużo pisać, ród możny, Marcin przez pewien czas był kasztelanem krakowskim, więc stanowisko starosty stopnickiego wydaje się mało znaczące w jego karierze. Powracam do tematu zamku, który Zborowski uczynił zborem kalwińskim. Stopnica w rękach tego rodu pozostawała aż do 1586 roku, gdy starostwo wykupił kasztelan sandomierski Stanisław Tarnowski.
Zamek w Stopnicy jako rezydencja
Współczesny zamek w Stopnicy niezbyt przypomina zamek, wygląda raczej jak okazały pałac i jest to prawdopodobnie wynikiem dużej przebudowy na początku XVII wieku. To wtedy powstał zespół rezydencjonalny składający się z gotyckiej kamienicy, budynku z kaplicą i krużgankami, drewnianego budynku z murowanymi piwnicami. Jednak już w czasie potopu szwedzkiego zamek w Stopnicy został splądrowany. Po 1664 roku wyremontowano go w stylu włoskim.
Barokowy pałac w Stopnicy
Kolejne zmiany architektoniczne zamku w Stopnicy nastąpiły pod koniec XVIII wieku, gdy generał wojsk koronnych Eliasz Wodzicki z Granowa (pochowany w kościele Mariackim, w kaplicy Mazarakich), ówczesny starosta stopnicki, przebudował zamek na barokowy pałac. Wtedy zbudowano tutaj także dwie oficyny.
W skład majątku wchodził ogród włoski z małą architekturą, staw i murowany młyn. Po I wojnie światowej ogród ten został zniszczony przez dzierżawcę terenu, a po II wojnie światowej dokończono dzieła. Budynek młyna przetrwał do dzisiaj, chociaż nie nosi już cech zabytku, lecz jest na nim tablica z wyrytym rokiem 1827 (na wysokości pierwszego piętra). Jak wyglądał w połowie XX wieku, można zobaczyć na zdjęciach z karty zabytku – niewielki, murowany budynek z białego kamienia. Niestety nie udało mi się go zlokalizować na mapie, lecz może Ty będziesz mieć więcej szczęścia odkrywcy.
Zamek w Stopnicy w gruzach
W 1854 roku pożar strawił miasto, wtedy do dawnego pałacu przeniesiono władze miejskie, lecz szybko, bo zaledwie pięć lat później piętro i dach budynku spaliły się. Coś mieli tam szczęście do ognia. Pozostawiono budynek bez drugiego piętra.
Przed II wojną światową budynek nadal służył miastu, było w nim gimnazjum, mieściła się tutaj także siedziba starostwa powiatowego. Niestety II wojna światowa przyniosła kres zamkowi – pałacowi, który spłonął, dodam tutaj, że w wyniku ofensywy styczniowej w 1945 roku w Stopnicy nie ostał się żaden dom, wszystko zostało zniszczone. W 1958 roku rozebrano resztki ruin piętra, pozostawiono obiekt jako parterowy budynek, można go obejrzeć na archiwalnych zdjęciach, zupełnie niepodobny jest do obecnej odbudowanej rezydencji. Miejsce to zamieniono na punkt skupu i magazyn.
Ciekawostka: Pomimo zniszczenia zamku w Stopnicy, na zdjęciach sprzed odbudowy można zauważyć, że w parterowej formie zachowano klasycystyczny ganek z kolumnami, niemal identycznie wygląda on współcześnie.
Odbudowa zamku w Stopnicy
XXI wiek przyniósł nowe dla historycznych zabudowań. Zamek w Stopnicy został odbudowany, jego obecny wygląd to próba odwzorowania budynku ze zdjęć archiwalnych z lat 30. XX wieku. W 2004 gmina Stopnica odkupiła zabudowania wraz z terenem od rejonowej spółdzielni ogrodniczo-pszczelarskiej w Busku-Zdroju, a w 2009 roku rozpoczęto odbudowę. W 2011 roku budynek oddano do użytku, obecnie mieści się tutaj Gminny Ośrodek Kultury. Budynek z zewnątrz prezentuje się bardzo ładnie, chociaż, jak już wspomniałam, to bardziej pałac niż zamek.
km
Stopnica czy Stopnica? Legenda
Stopnica kiedyś nazywała się inaczej: Stobnicia, Stobnycza, Stobnicza, Stobnica – gdyby do dzisiaj zachowała tę ostatnią nazwę, to z powodzeniem zamek w Stobnicy w Wielkopolsce można byłoby mylić z zamkiem w Stopnicy w świętokrzyskiem. Z obecną nazwą miejscowości związana jest legenda, która tłumaczy, że nazwa Stopnica wzięła się od śladów stóp rabusiów, których tropił król Władysław Łokietek. Jednak nazwa Stobnica nie potrzebuje legend, jest związana z ukształtowaniem terenu, wywodzi się od rdzenia „stob”, który znany jest w nazwach miejsc położonych nad wodą, na mokradłach, przy ciekach. Idealne położenie strategiczne. Dlaczego z czasem dźwięczne „b” przeszło w bezdźwięczne „p”? Nie wiem, lecz na pewno „b” w nazwie funkcjonowało jeszcze w XVIII wieku.
Zamek w Stopnicy – zwiedzanie, parking, informacje praktyczne
- W budynku zamku w Stopnicy mieści się Gminny Ośrodek Kultury, można wejść do środka w godzinach otwarcia placówki.
- Przed budynkiem jest duży parking, na którym można zaparkować samochód.
- Stopnica znajduje się zaledwie 16 km od Buska-Zdroju, można tutaj dojechać samochodem w ok. 16 minut, po drodze warto zatrzymać się przy dworze w Smogorzowie, w którym mieści się szkoła. Z centrum Krakowa dojedziesz tutaj w ok. 1 h 46 min (95 km); z Kielc w ok. 1 h 03 min (61 km).
Zamek w Stopnicy – współrzędne GPS: 50.441108, 20.933806
