Pacanów – co warto zobaczyć? Koziołek Matołek to nie jedyna atrakcja miasteczka!

Wiesz, że w Pacanowie Kozy kują? Na pewno! W końcu Przygody Koziołka Matołka Kornela Makuszyńskiego to jedna z najbardziej znanych bajek w Polsce. A wiesz, skąd wzięło się to powiedzenie? Jeśli nie, to zaraz o tym przeczytasz. Tym razem wycieczka do Pacanowa i kilka miejsc, które warto zobaczyć w tym mieście.

W Pacanowie postać Koziołka Matołka można spotkać niemal na każdym kroku – na Rynku stoi figurka, kolejną znajdziesz za kościołem, następną przez Europejskim Centrum Bajki im. Koziołka Matołka. Ponadto są tutaj murale z koziołkiem i na wielu domach tabliczki z numeracją przedstawiają bajkową postać. A wszystko to przez Kornela Makuszyńskiego, który wraz z Marianem Walentynowiczem stworzył historię obrazkową o sympatycznym zwierzątku, które wędrowało do Pacanowa.

W Pacanowie Kozy kują

Możesz się zdziwić tak jak ja, lecz historia o tym, że w Pacanowie kozy kują, nie wzięła się z historyjki obrazkowej Kornela Makuszyńskiego i Mariana Walentynowicza, w której znalazło się sławetne zdanie: W Pacanowie kozy kują, więc koziołek mądra głowa, błąka się po całym świecie, aby dojść do Pacanowa. Otóż w Pacanowie mieszkała kiedyś rodzina kowali o nazwisku Kozy, którzy wcześnie rano rozpoczynali pracę, budząc mieszkańców miejscowości, a ci wtedy mówili: wstawajcie, bo już Kozy kują. Powiedzenie to rozeszło się po okolicy w formie „w Pacanowie Kozy kują”. Następnie w latach 1969-1971 na kanwie prekomiksu powstała animowana bajka „Dziwne przygody Koziołka Matołka”, która sprawiła, że to powiedzenie zna chyba każdy, kto wychował się w Polsce.

Wędrówka Koziołka Matołka do Pacanowa była długa i pełna przygód, zwiedził cały świat, nim wreszcie dotarł do tego w gruncie rzeczy maleńkiego, nieciekawego miasteczka w województwie świętokrzyskim. Jednak nawet miejsca nieciekawe mogą stać się interesujące dzięki kontekstom kulturowym. Chociaż powiem szczerze, że nieco się zawiodłam wędrując po ulicach miasta, moje wyobrażenie o tym miejscu było nieco nad wyraz.

Co zobaczyć w Pacanowie?

Pacanów jest miastem niezbyt ciekawym, w czasie II wojny światowej był pod ostrzałem artyleryjskim, m.in. spalił się wtedy kościół. W niskiej zabudowie rynku wyróżnia się jedynie budynek urzędu gminy, lecz fani Koziołka Matołka z pewnością odnajdą tutaj coś interesującego. Poniżej podpowiadam co zobaczyć w Pacanowie, wybrałam kilka miejsc związanych z bajkową postacią, a także te z historią miasta.

1. Rynek w Pacanowie

Zwiedzanie Pacanowa najlepiej zacząć od rynku, to serce miasteczka, z którego możesz spacerkiem przejść do innych atrakcji. To tutaj stoi drewniana figura Koziołka Matołka, z którą można sobie cyknąć pamiątkową fotkę, ja jednak do insta foci polecam nową rzeźbę przy Europejskim Centrum Bajki, prezentuje się znacznie lepiej. Na płycie rynku warto też zwrócić uwagę na kolumnę ze świętym Florianem, pochodzi prawdopodobnie z 1903 roku.

 Spacerując dookoła rynku, zwróć uwagę na numerację domów, w której często występuje postać Koziołka Matołka, tabliczki są różne, nie wykonano ich z jednego szablonu.

Rynek w Pacanowie – współrzędne GPS: 50.400188, 21.040933

2. Ratusz w Pacanowie

Rynek w Pacanowie zdobi też ratusz, który wydaje się nieco dziwnie odnowionym budynkiem z XIX wieku, lecz jest w pełni współczesny. Tak zwany ratusz w Pacanowie jest budynkiem urzędu gminy, oddany został do użytku w 2012 roku i już w 2013 roku trafił na listę w konkursie na Makabryłę roku 2012 – to takie architektoniczne „Maliny”, kiedyś tytuł ten otrzymał największy polski pomnik, czyli Jezus w Świebodzinie. Tuż pod dachem budynku można wypatrzeć podkuwanie koziołka. W portalu wejścia jest napis biblioteka, dach wieńczy wieża zegarowa. 

Ratusz w Pacanowie – współrzędne GPS: 50.399678, 21.040628

3. Murale w Pacanowie

Obchodząc rynek w Pacanowie, można zauważyć malunki na domach, niektóre wzory są bardzo ładne. Na boku jednego z budynków umieszczono wielki mural z Koziołkiem Matołkiem. Jednak nie tylko na rynku można obejrzeć obrazki na murach, kolejne są przy Europejskim Centrum Bajki, oficjalnie największej atrakcji miasta. Znajdziesz tutaj wymalowane postaci z różnych bajek, jest tu także ślicznie pomalowany domek.

Mural z Koziołkiem Matołkiem na rynku w Pacanowie – współrzędne GPS: 50.400022, 21.041526

Dekoracje domów w Pacanowie – współrzędne GPS: 50.400365, 21.040370

Mural przy Akademii Bajki w Pacanowie – współrzędne GPS: 50.398241, 21.042841

4. Europejskie Centrum Bajki w Pacanowie

Największą atrakcją w Pacanowie jest obecnie Europejskie Centrum Bajki im. Koziołka Matołka na ul. Kornela Makuszyńskiego. Sam budynek jest bardzo ciekawy pod względem architektonicznym, warto go zobaczyć, wieże przypominają wiaderkowe babki z piasku. We wnętrzu są m.in. kino, teatr, biblioteka, wystawa, niestety ja byłam w godzinach zamknięcia, więc nie udało mi się obejrzeć środka, jednak przeczytawszy opinie o miejscu, nie żałuję. Europejskie Centrum Bajki to miejsce, które spodoba się dzieciom, dorosłym niekoniecznie. Wstęp na wystawę jest płatny. Można jednak bezpłatnie obejrzeć ogród i zrobić sobie zdjęcie z Koziołkiem Matołkiem. W zimie niestety teren przy budynku nie prezentuje się ciekawie, lecz wyobrażam sobie, że w lecie jest tutaj cudnie, gdy kwitną kwiaty, uruchamiają się dźwięki Ptasiego Radia, a małe chatki wyglądają jak wyjęte z baśni.

 Europejskie Centrum Bajki w Pacanowie to także położony po drugiej stronie ulicy Park Edukacyjny Akademia Bajki, w którym znajdują się atrakcje dla dzieci, w tym mini zoo. To taki wielki plac zabaw.

Europejskie Centrum Bajki w Pacanowie – współrzędne GPS: 50.398673, 21.043087

5. Obelisk Piłsudskiego w Pacanowie

Na niewielkim skwerze patriotycznym w pobliżu bazyliki ustawiony jest obelisk Piłsudskiego. Znajdziesz go przy zbiegu ulic Kościelnej i Szkolnej. Ustawiony został tutaj z okazji 70. rocznicy odzyskania niepodległości Polski i 75. rocznicę pobytu Józefa Piłsudskiego w Pacanowie. W „Moje pierwsze boje” wizytę tę Józef opisał tak: W Pacanowie zastałem Sosnkowskiego z całym oddziałem. Otrzymywał on ciągle ze Szczucina gwałtujące nakazy maszerowania do Galicji z ustawicznemi groźbami spalenia mostu. Oddział, do którego należał, był w ciągu ostatniego dnia i podczas noclegu w Pacanowie, w stanie wielkiego podenerwowania. Spodziewano się tam co chwila napadu ze strony Rosjan, kozaków widziano nieledwie za każdym krzakiem.

Na skwerze poza obeliskiem znajdziesz drzewa posadzone ku pamięci różnych osób i pomnik katyński.

Obelisk Piłsudskiego w Pacanowie – współrzędne GPS: 50.401087, 21.041641

6. Bazylika w Pacanowie

Bazylika św. Marcina w Pacanowie to chyba najstarszy i najciekawszy zabytek w mieście. Zbudowana na niewielkim wzniesieniu świątynia jest w sumie czwartą na tym miejscu. Pierwszy kościół powstał tutaj w XIII wieku, został zniszczony w czasie potopu szwedzkiego w 1657 roku, kolejna klęska przyszła w 1906 roku, gdy większą część budynku strawił pożar, a w czasie II wojny światowej kościół spłonął po raz kolejny. Pamiątką po ostrzale artyleryjskim Pacanowa jest wmurowany w wieżę kościelną pocisk, niestety nie udało mi się go wypatrzeć.

Przy oglądaniu bazyliki w Pacanowie z zewnątrz, uwagę zwraca kaplica od strony południowej, jakby niepasująca architektonicznie do reszty bryły. To zbudowana w 1633 roku kaplica Pana Jezusa, w której umieszczona jest figura Pana Jezusa Ukrzyżowanego, pochodząca ze spalonego kościoła przyszpitalnego. Kaplica ta przetrwała wszystkie klęski świątyni, stoi niewzruszenie od prawie 400 lat. Wewnątrz wygląda podobnie jak kaplica Świętego Krzyża w klasztorze cystersów w Mogile i związana jest z tym legenda, o niej poniżej.

 Kościół św. Marcina w Pacanowie to inaczej Sanktuarium Jezusa Konającego, a od sierpnia 2018 jest bazyliką.

Bazylika w Pacanowie – współrzędne GPS: 50.402217, 21.041604

Legenda o kaplicy Pana Jezusa Ukrzyżowanego w Pacanowie

Podczas zwiedzania kościoła w Pacanowie zdziwiło mnie wnętrze kaplicy Pana Jezusa Ukrzyżowanego, ponieważ wyglądało dla mnie identycznie, jak znana mi od dzieciństwa kaplica Świętego Krzyża w Mogile. Okazało się, że jest z tym związana legenda. Podobno Wisłą płynęły trzy figury z przedstawieniem Chrystusa ukrzyżowanego. Pierwsza z nich zatrzymała się w Mogile, tej dawnej wsi, która stała się częścią Nowej Huty, a z czasem częścią Krakowa, druga zatrzymała się w Pacanowie i ta właśnie jest w kaplicy Pana Jezusa w bazylice, a trzecia dopłynęła aż do Warszawy, można ją obejrzeć w tamtejszej archikatedrze.

7. Dolina Krzyży i stary cmentarz – najciekawsza atrakcja Pacanowa

Zwiedzając bazylikę św. Marcina, zauważyłam kierunkowskaz na stary cmentarz, nie byłabym sobą, gdybym nie poszła w tym kierunku i uważam, że to najciekawsza atrakcja w Pacanowie, ponieważ czegoś takiego jeszcze nigdzie wcześniej nie widziałam. Jest tutaj kilka starych krzyży nagrobnych, część z nich posłużyła komuś za słupki do taśmy drogowej, aby odgrodzić działkę ze starą stodołą. Jednak to nie stary cmentarz jest tutaj wyjątkową atrakcją, a Dolina Krzyży, czyli ustawione w rzędach fragmenty siatki ogrodzeniowej z powieszonymi na niej krzyżami i różańcami. Jest tutaj także przyczepiony koszyczek, w którym można zostawić dewocjonalia.

Dolina Krzyży i stary cmentarz – współrzędne GPS: 50.402362, 21.042923

8. Pomniki Koziołka Matołka w Pacanowie

Spacerując po Pacanowie, spotkałam trzy pomniki Koziołka Matołka. Pierwszy, drewniany Koziołek Matołek w Pacanowie jest na rynku, drugi, z brązu, siedzi przed wejściem do Europejskiego Centrum Bajki w Pacanowie, a trzeciego wypatrzyłam w pobliżu bazyliki, przed sklepem przy skrzyżowaniu ulic Kościelnej, Oleśnickiej i Beszowskiej.

Pomnik Koziołka Matołka na rynku w Pacanowie – współrzędne GPS: 50.400180, 21.040931

Pomnik Koziołka Matołka pod Europejskim Centrum Bajki w Pacanowie – współrzędne GPS: 50.398650, 21.043138

Pomnik Koziołka przy bazylice w Pacanowie – współrzędne GPS: 50.402891, 21.041255

9. Cmentarz żydowski w Pacanowie

W zachodniej części miasta, przy ul. Słopnickiej można znaleźć miejsce po założonym tutaj prawdopodobnie w XVII wieku cmentarzu żydowskim w Pacanowie. W czasie II wojny światowej chowano tutaj ciała zmarłych i zabitych w pacanowskim getcie, w 1942 roku wywieziono Żydów do obozu zagłady w Treblince.

Po II wojnie światowej na miejscu cmentarza zbudowano remizę OSP, w której budynku później działała fabryka Unitra-Tetrapod. Dzisiaj o historii przypomina pomnik z napisem informującym, że cmentarz pochodził z XV wieku, więc jak już pewnie widzisz, coś się daty w źródłach nie pokrywają. W 2020 roku zbudowano nowy pomnik, a obok niego ustawiono odnalezione macewy, które lata wcześniej użyto do utwardzenia podłoża w magazynie spółdzielni.

Cmentarz żydowski w Pacanowie – współrzędne GPS: 50.401079, 21.038199

Pacanów – parking, informacje praktyczne

• Samochód można zaparkować na rynku albo przy bazylice.
• Zwiedzanie Pacanowa można zamknąć w 1 godzinie, jeśli nie będziesz korzystać z atrakcji Europejskiego Centrum Bajek.