Podróżując po terenach przygranicznych z Niemcami, można obejrzeć wiele miejsc z ciekawą historią, jednym z nich jest wieś Tuplice, położona na zachód od Żar przy drodze krajowej nr 294. Obejrzeć tutaj można zabytkowy układ wsi wielodrożnicowej.
Wieś Tuplice niegdyś była miastem z prawem targu, znana była z wyrobu ceramiki, a później cegły klinkierowej, to tutaj do 2007 roku odbywała się kolejowa odprawa graniczna w drodze do Niemiec. Dzisiaj to zwykle punkt na trasie do pałacu Brühla w Brodach i gdyby nie ciekawy skwer z pałacykiem i wieżyczką wartowniczą, sama bym się tutaj nie zatrzymała i nie poznała ciekawej historii tego, powiedziałabym, że zapomnianego miejsca na terenie Łuku Mużakowa.
O czym przeczytasz we wpisie:
Pałac w Tuplicach
Przy drodze krajowej nr 294, gdy jedzie się przez Tuplice od strony Trzebiela i przekroczy wiadukt kolejowy, po prawej stronie ukazuje się oczom uroczy budynek z wieżyczką, na mapie oznaczony jako pałac w Tuplicach. Realnie jest to willa z początku XX wieku, należała do rodziny fabrykantów o nazwisku Klauke. Dwupiętrowy budynek ma bardzo dekoracyjną formę, zwieńczony jest narożną wieżą, jest tutaj piękny zabudowany balkon, na ścianach można wypatrzeć wiele zdobień, wśród nich płaskorzeźby z płycinami. Budynek ten przez jakiś czas zajmowała straż ochrony pogranicza, obecnie jest to posiadłość prywatna, prawdopodobnie można w nim przenocować.
Skwer przy pałacu
Willa stoi przy skrzyżowaniu ulic Kościuszki, Mickiewicza, Parkowej i Cmentarnej w Tuplicach, gdzie jest niewielki skwer z fontanną. Miejsce jest zadbane, można powiedzieć, że tutaj łączyły się dawniej dwie wsie Tuplice Małe i Tuplice Wielkie, które wchodzą w skład zabytkowego układu wsi wielodrożnicowej. Niegdyś wyznaczona była tu granica państwowa dla kolei, nim układ z Schengen ułatwił podróżowanie, są tutaj słupki graniczne i strażnica. Pośrodku skweru jest fontanna, a także pomnikowa ławka pamięci żołnierzy, służb i pracowników polskich formacji strzegących granic z napisem: Wezwano nas, by wzorem prastarych Kresowych Rycerzy straż dzierżyć u Polski Wrót. Służyliśmy Tobie Polsko.
Wzgórze Tuplickie
Najwyżej położonym punktem Tuplic jest Wzgórze Tuplickie, znajduje się ono po lewej stronie od drogi krajowej nr 294, gdy jedzie się od strony Trzebiela, tuż przed wiaduktem nad torami kolejowymi. Niegdyś znajdował się tutaj pomnik upamiętniający poległych w I wojnie światowej – pozostały po nim kamienne bloki z wyrytymi napisami. Dzisiaj miejsce to służy organizacji imprez lokalnych i rekreacji.
Tuplice – nieco o historii wsi
Wieś Tuplice znana jest już od średniowiecza, wchodziła w skład dominium Zasieki. W XIV wieku istniały dwie odrębne osady o tej nazwie, rozróżniane jako Tuplice Małe rozciągające się wzdłuż dzisiejszej Alei Wojska Polskiego i Tuplice Wielkie z kościołem. W XVII wieku dobra tuplickie należały do Wilhelma von Biberstein, nazwisko to zapisało się w aktach niejednej z pobliskich miejscowości, m.in. w Trzebielu, w którym możesz zobaczyć jedyną w tym regionie murowaną szubienicę zbudowaną przez Christopha von Biberstein. Rozkwit miejscowości nastąpił w XVII wieku, po tym, jak w 1678 roku Tuplice otrzymały prawa miejskie, co prawda niepełne, gdyż nie było zezwolenia na budowę ratusza i fortyfikacji miejskich, lecz jednak co miasto, to miasto. Przy tejże okazji Tuplice otrzymały również przywileje targowe. Kolejne znane w okolicy nazwisko pojawiło się w historii Tuplic w latach 40. XVIII wieku, gdy były one częścią posiadłości ziemskiej Heinricha von Brühl, do którego należał niesamowity pałac w Brodach.
Ciekawostka: W 1880 roku podczas rozbudowy dworca kolejowego wykopano w Tuplicach monetę rzymską wykonaną z brązu, pochodziła ona z czasów cesarza Trajana, czyli początku II wieku naszej ery – prawdopodobnie przebiegał tędy szlak handlowy. Jednak pierwsze wzmianki o terenach, na których istnieją dzisiejsze Tuplice, pojawiły się na piśmie dopiero w XI wieku.
Ceramika z Tuplic
Odkryte na przełomie XVI i XVII wieku pokłady gliny sprawiły, że Tuplice zasłynęły z wyrobu naczyń ceramicznych. Tutejsi garncarze tworzyli wysokiej jakości naczynia kamionkowe. Gdy Tuplice otrzymały prawa miejskie i przywileje targowe garncarze założyli swój cech. Z czasem tutejsza glina stała się także materiałem dla cegielni i tak oto Tuplice stały się znane z produkcji cegły klinkierowej. Glinianki zalano, stąd m.in. malowniczy krajobraz Tuplic, jest tutaj dużo stawów i jezior.
Tuplice – wieś wielodrożnicowa
Zwiedzając Tuplice, nie byłam świadoma, że jest to wieś z zabytkowym układem ruralistycznym, aż musiałam sprawdzić to słowo, które oznacza, że tutejszy układ zabudowy jest wyjątkowy, wieś ma układ wielodrożnicowy. Zabudowa Tuplic rozciąga się wzdłuż kilku dróg, które biegną w różnych kierunkach.
Pierwsze powstały Tuplice Wielkie, niektóre elementy ich założenia już nie istnieją, takie jak kościół z cmentarzem przy skrzyżowaniu ulic Kopernika, Leśnej, Łąkowej i Parkowej – naprzeciwko którego była karczma „Złota Gwiazda”, w budynku tym obecnie mieści się przedszkole (ul. Kopernika 3). Skrzyżowanie to odgrywało rolę rynku o kształcie zbliżonym do kwadratu, jeszcze do 1945 roku nazywano je Markt, jest to najstarsza część miejscowości. A że Tuplice powstały z dwóch osad, to jeżeli chcesz obejrzeć najstarszą część Tuplic Małych, to udaj się na obecną Aleję Wojska Polskiego, którą zdobi zabytkowy starodrzew.
Po zbudowaniu linii kolejowej i otwarciu dworca, który później, 14.02.1945 roku przeżył radziecki ostrzał artyleryjski (znajdowała się w nim centrala telefoniczna), Tuplice Małe zaczęły się rozbudowywać wzdłuż torów. To tutaj rozłożyła się strefa przemysłowa: cegielnie, kopalnie, huty szkła.
W 1910 roku Tuplice Małe i Tuplice Wielkie połączyły się i tak oto powstała jedna miejscowość w kształcie wielkiego L albo Ł, co wyraźnie widać na planie karty ewidencyjnej zabytku, gdzie oznaczony jest obszar chroniony wsi wielodrożnicowej.
Zabytkowy średniowieczny kościół w Tuplicach
Jak już wyżej wspomniałam, niestety średniowieczny kościół w Tuplicach nie przetrwał do czasów współczesnych. Pochodził z I połowy XIV wieku, zbudowany był z kamienia polnego i cegły. Przebudowany został w stylu barokowym na przełomie XVII i XVIII wieku – otrzymał on wtedy barokowy ołtarz z fundacji mieszczki E. Kerstanin, ołtarz podobno można podziwiać do dzisiaj w kaplicy w Trzebielu. Świątynię okalał cmentarz ogrodzony kamiennym murem. Kościół przetrwał do lat 60. XX wieku, w 1968 roku został wpisany do rejestru zabytków, a w 1968 roku zawalił się, po czym został rozebrany.
Odprawa graniczna w Tuplicach
Możliwe, że nie zatrzymałabym się w Tuplicach, gdyby nie wartownia, którą ujrzałam po minięciu torów kolejowych, a obok niej pałacyk. Okazało się, że do 2007 roku w Tuplicach mieścił się punkt odprawy granicznej dla przejścia Zasieki – Forst. Dzisiaj śladem po tym jest wartownia, a dalej mieści się budynek straży granicznej przy niewielkim placu, jakby ryneczku z fontanną, ławkami i pomnikiem. Niegdyś przez Tuplice przechodziły dwie linie kolejowe: Stary Raduszec – Bad Muskau, która została zlikwidowana i druga istniejąca Łódź Kaliska – Forst. Były tu także dwa dworce kolejowe, niestety zachował się jedynie budynek przy ul. Mickiewicza, warto go obejrzeć, niestety jest bardzo zaniedbany. Co ciekawe, miasto z odpraw granicznych czerpało zyski już od 1725 roku, czyli od momentu, gdy otwarto tutaj komorę celną.
Tuplice – informacje praktyczne
- Tuplice położone są ok. 5 km w linii prostej od przejścia granicznego w Olszynie (Forst), przy drodze krajowej nr 294.
- Z Tuplic warto wybrać się do Brodów, w których jest duży pałac, w pobliżu jest też wieża widokowa w Jeziorach Wysokich. Odległość ok. 16 km, 20 minut jazdy samochodem.
- W pobliskich Żarach, oddalonych o ok. 35 minut jazdy samochodem (29 km) warto obejrzeć Pałac Promnitzów.
Tuplice – współrzędne GPS skweru z willą i budynkami granicznymi: 51.675585, 14.828917
