Wschowa – co zwiedzić? Ponad 20 miejsc, które warto zobaczyć

Wschowa w województwie lubuskim to miasto, które historycznie należało do Wielkopolski, a jej przygraniczne położenie na szlakach handlowych sprawiło, że w średniowieczu szybko się rozwinęła. Dzisiaj wyraźnie widać tutaj zarys starego miasta, które otoczone jest murem, na rynku stoi ratusz, a niedaleko ulokowany jest zamek na skarpie. Warto wybrać się tutaj na miejską wycieczkę.

Wschowa to stare miasto, które uważane było niegdyś za jedno z siedmiu najbogatszych w Królestwie Polskim, a w końcu XVI wieku było ono drugim po Poznaniu najważniejszym miastem wielkopolskim. W XVIII wieku powstała tutaj pierwsza w Polsce manufaktura farbiarska, kierował nią osiadły we Wschowie Włoch Nicolo Bacaralli. W XIX wieku aż 1/3 tutejszych rzemieślników była sukiennikami, a tkaniny produkowane we Wschowie cieszyły się popularnością w całym królestwie. W tutejszym kościele brał ślub Kazimierz Wielki. Była tu także mennica koronna, to stąd pochodził Andrzej Tymf, twórca nowej monety – może znasz powiedzenie, że coś jest tymfa warte? Dookoła miasta zachowały się spore fragmenty murów obwodowych. Jest tutaj piękny ratusz, wiele zabytkowych kamienic, zachowany zamek królewski i oczywiście stare świątynie, warto tutaj także rzucić okiem na kolorowy mural przedstawiający najważniejsze obiekty.

Wschowa – nieco historii miasta

Wschowa położona była na szlaku handlowym między Poznaniem a Głogowem, rywalizowali o nią książęta śląscy i wielkopolscy, korona polska, a także czeska. Pierwsze wzmianki o Wschowie pochodzą z początku XII wieku, lecz nie wiadomo kiedy lokowano tutaj miasto, lecz nastąpiło to przed 1273 rokiem, gdyż określana już jest wtedy jako Frovenstadt Civitas. Od 1296 roku Wschowa stała się częścią Księstwa głogowskiego. W 1343 roku miasto zdobył Kazimierz Wielki i Wschowa została wcielona do Królestwa Polskiego. To za jego czasów wybudowano mury, których fragmenty zachowały się do dzisiaj. W XVII wieku Wschowa stała się miastem królewskim. W XVIII wieku we Wschowie często bywali królowie August II Sas i August III, obradował tu nawet senat.

Aż do czasu reform Augusta II Sasa miasto rozwijało się, jednak zakaz wolnego wyboru burmistrza i rady miejskiej oraz zakaz bicia monety mocno przystopowały dobrobyt. Gwoździem do trumny były czasy rozbiorów, po II rozbiorze Polski Wschową włączono do Prus, narzucono wysokie podatki, miejscowość się wyludniła. W czasie istnienia Księstwa Warszawskiego trafiła w jego granice, lecz po kongresie wiedeńskim powróciła pod władanie Prus. W 1938 roku wróciła do Śląska, a od 1945 roku w granice nowej Polski.

Wschowa – zwiedzanie

Zwiedzanie Wschowy najlepiej rozpocząć na rynku, który jest sercem miasta i zarazem jego najstarszą częścią, a jeśli masz więcej czasu do dyspozycji, to polecam wybrać się na spacer poza obręb murów obronnych. Jak już wiesz ze wstępu, Wschowa ma długą historię, kiedyś była bogatym miastem, więc jest tu sporo zabytków i są też muzea, poniżej przygotowałam opis ciekawych miejsc, a mapa atrakcji Wschowy powinna Ci ułatwić ich odnalezienie. Udanej wycieczki!

Rynek i ratusz we Wschowie

Jednym z najciekawszych budynków starej części miasta jest ratusz we Wschowie. Pierwsze wzmianki o nim pochodzą z początku XV wieku, lecz obecny wygląd to wynik odbudowy po pożarach i przebudowy w drugiej połowie XIX wieku. Jego urocze wieżyczki kojarzą mi się z zamkami w Kórniku i Książu, także kolorystyka nasuwa mi je na myśl. Ratusz we Wschowie został zbudowany w centrum rynku staromiejskiego, jest to duży, murowany, dwukondygnacyjny budynek na rzucie prostokąta. Wieża jest najstarszą częścią założenia, ma gotycką podstawę. Na froncie uwagę przykuwa płaskorzeźba ze sceną Koronacji Marii i tarcza herbowa z krzyżem jagiellońskim i dwoma pierścieniami, wkomponowana jest na osi drzwi wejściowych do budynku. Od średniowiecza w herbie miejskim znajdowała się Madonna, co było związane z niemiecką nazwą miasta Fraustadt, czyli Miasto Pani.

 Ciekawostka: Moje skojarzenia zamkowo-pałacowe co do ratusza we Wschowie mają nieco usadowienia w historii budynku, mimo że obecny wygląd uzyskał on nieco później, niż stał się sypialnią króla. Za czasów Sasów Wschowa była ich miejscem postoju w trakcie podróży do Drezna. W salach górnej kondygnacji ratusza urządzono apartament królewski.

Wschowa. Ratusz – współrzędne GPS: 51.803906, 16.317122

Kamieniczki przy placu zamkowym we Wschowie

W XVI wieku wokół rynku we Wschowie pojawiły się domy podcieniowe, lecz w pierwszej połowie XIX wieku podcienia zabudowano, dodatkowo w 1685 roku miasto zniszczył pożar, wtedy to kamienice zyskały ozdobne wykończenia szczytowe fasad – najładniejsze zobaczysz przy Placu Zamkowym, tam, gdzie mieści się Muzeum Ziemi Wschowskiej. Poza tym kamienice dekorowano napisami, jeden z nich można odczytać na kamienicy przy Placu Zamkowym 3 (obok muzeum), po przetłumaczeniu na język polski oznacza: Ucz się uczcicie żyć, nikomu nie szkodzić, dzielić się tym co masz z innymi.

Wschowa. Barokowe kamieniczki z muzeum – współrzędne GPS: 51.803371, 16.318018

Zamek we Wschowie

Położony na wschodnim krańcu starej części miejscowości zamek we Wschowie zbudowano na sztucznie usypanym wzgórzu, które niegdyś nie było połączone z miastem, dopiero podczas wznoszenia murów obronnych w czasach Kazimierza Wielkiego sytuacja się zmieniła i powstał kompleks zamkowo-miejski. Do dzisiaj nic się nie zmieniło i można wejść na zamkowy dziedziniec między kamienicami z poziomu Placu Zamkowego. Pierwszy zamek we Wschowie został zbudowany prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV wieku, lecz niewiele z niego się zachowało, gdyż po pierwsze przeszedł w swojej historii liczne przebudowy, a po drugie w 1798 roku został częściowo zburzony. Podobno najwięcej problemów przy rozbiórce sprawiła wieża. Na miejscu zbudowano gmach publiczny, na początku XX wieku wykorzystywano go na więzienie. Po II wojnie światowej odbudowano zamek, w budynku mieściła się fabryka trykotaży, później zakład dziewiarsko-odzieżowy, a w 2000 roku obiekt przeszedł w ręce prywatne i przywrócono mu zamkowy wygląd, obecnie mieści się tu hotel.

Zamek we Wschowie prezentuje się najciekawiej z parku, który powstał na miejscu fosy, schodzi się do niego ul. Zamkową, przy ładnie odnowionych kamienicach na Placu Zamkowym. Od strony dziedzińca założenie nieco mnie rozczarowało, pewnie, gdyby istniała tutaj nadal zamkowa wieża, to wszystko prezentowałoby się o niebo ciekawiej.

Wschowa. Zamek królewski – współrzędne GPS: 51.803546, 16.319198

Fontanna na rogu rynku we Wschowie

Na rogu ulic Rzeźnickiej i Łaziennej ustawiona jest fontanna z kobietą trzymającą tarczę z napisem: Virtuspro spe viget, czyli „męstwo rozwija się dzięki nadziei”, uważana jest ona za alegorię miasta, które wzbogaciło się i rozbudowało dzięki ciężkiej pracy i nadziei na lepsze jutro. Fontanna z kobietą we Wschowie ustawiona jest na miejscu studni miejskiej, pochodzi z XVIII wieku. Rzeźba jednak nie jest oryginalna, to jej kopię, oryginał obejrzysz w Muzeum Ziemi Wschowskiej przy Placu Zamkowym 2.

Fontanna z kobietą we Wschowie – współrzędne GPS: 51.803792, 16.316221

Mury obronne we Wschowie

Ciekawostką miasta Wschowa są dobrze zachowane mury obronne będące fortyfikacjami z czasów średniowiecza, w ich skład wchodzi wieża bramna, fosa i wały. Umocnienia te zaczęto budować w XIV wieku, gdy Wschowa została przez Kazimierza Wielkiego włączona do Królestwa Polskiego, lecz już wcześniej były tutaj mury, fragment między bramą Polską a zamkiem jest na to dowodem. Były tutaj dwie bramy, od południa Brama Głogowska, a od północy Brama Polska – niestety zostały rozebrane w XIX wieku.

Kościół farny we Wschowie

Na zachód od rynku widoczna jest wysoka wieża o ciekawym kształcie, ma 68 metrów, lecz kiedyś była jeszcze wyższa, sięgała niemalże 75 metrów wysokości i w momencie ukończenia w 1580 roku była najwyższym budynkiem w Wielkopolsce. Jest ona częścią kościoła farnego pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

25 lutego 1365 roku w farze we Wschowie odbył się ślub króla Kazimierza Wielkiego z Jadwigą Żagańską. Ślub ten wywołał ogromne poruszenie w ówczesnym świecie, uważany był za nielegalny, ponieważ był to czwarty ślub Kazimierza, a jego druga żona Adelajda wówczas żyła, możliwe, że żyła także jeszcze jego trzecia żona, Krystyna Rokiczanka. Narodzone z tego związku córki były uważane za bękarty, dopiero w 1369 roku papież Urban V legitymizował dwie najstarsze: Annę i Kunegundę. Córka Anny, Anna Cylejska została drugą żoną Władysława Jagiełły.

 Ciekawostka: Jednym z proboszczów kościoła farnego pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny był Józef Rogaliński, rektor Akademii Poznańskiej, był on autorem pierwszego napisanego w języku polskim podręcznika do fizyki.

Wschowa. Kościół farny – współrzędne GPS: 51.804618, 16.315513

Rezydencja jezuicka we Wschowie

Tuż obok fary stoi pomalowany na różowo budynek kolegium jezuickiego, dzisiaj służy Muzeum Ziemi Wschowskiej i bibliotece, lecz kiedyś mieściła się tutaj mennica miejska, od 1727 roku kolegium jezuickie, a od lat 80. XVIII wieku przeszło ono pod władanie cystersów. Po II rozbiorze Polski, gdy Wschowa trafiła do Prus, budynek przekształcono na koszary i szkołę podoficerską. Po II wojnie światowej była tu ochronka dla dzieci, Niższe Seminarium Duchowne, a później biura i mieszkania. W 2006 roku zabudowania zniszczył pożar, dzisiejszy wygląd kolegium jezuickiego jest efektem odbudowy i renowacji po tym wydarzeniu.

Wschowa rezydencja jezuicka – współrzędne GPS: 51.804593, 16.315121

Figura św. Jana Nepomucena i Lwi Mostek we Wschowie

Spod kościoła farnego są dwa kroki do kolejnych miejskich ciekawostek, na ul. gen. Bema przejdziesz przez Lwi Mostek do skrzyżowania ulic, przy których stoi figura św. Jana Nepomucena we Wschowie. Z tymi dwoma obiektami związana jest legenda. Lwi mostek przeprowadzony był nad dawną fosą, którą zasypano i utworzono w tym miejscu park. W dniu odsłonięcia figury św. Nepomucena katoliccy wierni zgromadzili się na mostku, aby podziwiać wydarzenie, lecz ich ciężar był tak duży, że konstrukcja zawaliła się, a obserwatorzy, ku uciesze protestantów wpadli do fosy. Na środku mostu zobaczysz figurę lwa, który trzyma w łapach kartusz z herbem Wschowy.

Lwi mostek we Wschowie – współrzędne GPS: 51.805267, 16.315308

Figura św. Jana Nepomucena – współrzędne GPS: 51.805408, 16.314846

Klasztor franciszkanów

W niewielkim oddaleniu od rynku stoją budynki klasztoru franciszkanów, najłatwiej kierować się do nich od strony fary, dalej ulicą Bema i ulicą Klasztorną – zabudowania znajdziesz na jej końcu, przy skrzyżowaniu z ul. Niepodległości.

W połowie XV wieku poza murami miasta osiedli bernardyni i zbudowali tutaj klasztor, niestety niecałe 100 lat później, w czasach reformacji został on zniszczony na skutek podpalenia przez jednego z braci, wtedy zakonnicy opuścili swoje ziemie, które zostały sprzedane. Jednak bernardyni powrócili tu w 1629 roku i zbudowali nowy klasztor z kościołem. Wnętrze świątyni jest pięknie dekorowane, wystrój jest bogaty. Barokowy kompleks zachował się w całości. Po II wojnie światowej klasztor został przekazany franciszkanom.

Wschowa. Klasztor franciszkanów – współrzędne GPS: 51.807112, 16.314068

Kościół Żłóbka Chrystusowego we Wschowie

Ciekawym zabytkiem Wschowa jest dawny kościół ewangelicki Żłóbka Chrystusa (Kripplein Christi), wygląda jak rozłożysta kamienica. Znajduje się w północnej części starego miasta, przy połączeniu ulic Kilińskiego i Powstańców Wielkopolskich, obie wychodzą z rynku. Pochodzi z 1604 roku, lecz obecny kształt uzyskał po pożarze, gdy świątynię w 1685 roku nakryto wysokim dachem dwuspadowym, wcześniej były tu dwa dachy, gdyż na kościół ewangelicki zaadaptowano dwie kamienice. Tego nie widać gołym okiem, lecz ogólnie budynek zbudowany jest z cegły, lecz ściana południowa jest zbudowana z kamienia, była ona dawniej częścią murów obronnych miasta. Dzwonnica była wieżą przy jednej z bram prowadzących do miasta Wschowa – Bramą Polską, która została wyburzona.

Kościół Żłóbka Chrystusowego we Wschowie nie jest użytkowany, a szkoda, gdyż archiwalne zdjęcia wnętrza wyglądają zachęcająco dla miłośników urbexu. Z trzech stron zachowały się drewniane, trójkondygnacyjne empory. Zachował się tutaj także eliptyczny chór o zdobionej ornamentem roślinnym balustradzie. Po II wojnie światowej we wnętrzu zboru był magazyn.

Wschowa. Kościół Żłóbka Chrystusowego – współrzędne GPS: 51.805009, 16.317690

Budynek poczty we Wschowie

Wschowa była oznaczona na mapie szlaków pocztowych z Drezna do Warszawy już w 1751 roku, jednak urząd pocztowy z prawdziwego zdarzenia otwarto tutaj dopiero po tym, jak miasto weszło w skład Prus po II rozbiorze Polski, był to Cesarski Urząd Pocztowy. Neorenesansowy gmach poczty można obejrzeć na ul. Westerplatte tuż przy kościele Żłóbka. Urocza jest tutaj kwadratowa wieża zegarowa, pod którą niegdyś znajdowało się wejście do budynku, niestety zostało ono zamurowane.

Wschowa budynek poczty – współrzędne GPS: 51.805526, 16.318204

Mural „Miasto Wschowa”

Zwiedzając Wschowę warto podejść na róg ul. Bohaterów Westerplatte i ulicy Niepodległości, gdzie jest niewielki skwer. Autorem muralu „Miasto Wschowa” jest Tytus Brzozowski. Na malunku pokazane są najważniejsze zabytki miasta, jest tu m.in. kościół farny, barokowe kamieniczki, zbór.

Mural „Miasto Wschowa” – współrzędne GPS: 51.806384, 16.318711

Muzeum Lapidarium Rzeźby Nagrobnej we Wschowie

W północnej części miasta przy ul. Spokojnej, w odległości ok. 1 km pieszo od rynku, znajduje się zabytkowy cmentarz ewangelicki, obecnie jest to Muzeum Lapidarium Rzeźby Nagrobnej. Jest to jeden z najstarszych cmentarzy nowożytnych w Polsce, ulokowano go na tzw. Przedmieściu Polskim, z dala od kościołów, co w momencie założenia w 1609 roku było nowatorskie. Taka lokalizacja wynikła z braku miejsca na cmentarz przy świątyni w mieście. Zobaczysz tutaj około 170 płyt epitafijnych, które stanowią swoistą galerię sztuki renesansu, baroku, rokoko i klasycyzmu. Warto tutaj też zwrócić uwagę na stary drzewostan, który sprawia, że muzeum wydaje się położone w parku.

Przy okazji polecam zajrzeć na położony naprzeciwko cmentarz parafialny, na którego murach powstał wielki mural podzielony na części, na jednej z nich zobaczysz baranka unoszącego się nad panoramą miasta Wschowa.

 Ciekawostka: Cmentarz ewangelicki we Wschowie, na którego terenie znajduje się obecnie Muzeum Lapidarium Rzeźby Nagrobnej, jest pierwszą w Polsce realizacją nawiązującą do włoskiego Campo Santo (po polsku święte pole), czyli cmentarza w postaci zamkniętego czworoboku z krużgankami. W ścianach krużganków umieszczone są grobowce i epitafia.

Lapidarium we Wschowie – współrzędne GPS: 51.808805, 16.317588

Dawne koszary we Wschowie

Na północny-wschód od starego miasta, na rogu Placu Kosynierów i ul. Karola Szymanowskiego stoją wybudowane na początku XX wieku koszary, w których stacjonował III Batalion 58. Regimentu piechoty. Dowódcą jednej z kompanii był Paul von Hindenburg, późniejszy prezydent Republiki Weimerskiej, to on powołał Adolfa Hitlera na kanclerza Rzeszy. Budynki są zachowane w świetnym stanie.

Dawne koszary we Wschowie – współrzędne GPS: 51.807498, 16.323990

Kościół filialny Świętej Trójcy

Przy okazji oglądania koszar we Wschowie warto podejść do kościoła Świętej Trójcy przy Placu Kosynierów, który był kiedyś zborem luterańskim. Pierwsza świątynia ewangelicka powstała tutaj w XVII wieku, lecz uległa zniszczeniu w wyniku pożaru, z kolejnym budynkiem historia się powtórzyła, obecny pochodzi z lat 30. XIX wieku, zaprojektował go Karl Friedrih Schinkel, pan ten jest także autorem przebudowy zamku w Kórniku, spod jego ręki wyszły także projekty kościoła katolickiego w Buku oraz mauzoleum i pałacu w Antoninie. Po II wojnie światowej wnętrze budynku wykorzystywano na magazyn, w latach 90. XX wieku na powrót zaczął służyć wiernym jako świątynia.

Kościół filialny Świętej Trójcy we Wschowie – współrzędne GPS: 51.807670, 16.322141

Gorzelnia i browar we Wschowie

Wielkopolska to kraina gorzelni, są one częste w tutejszym krajobrazie, ich wysokie kominy i potężne zabudowania są świadectwem bogactwa regionu. Przy ulicy Aleja PCK stoi stara gorzelnia we Wschowie, dzisiaj jest przy niej złomowisko.

Kolejny alkoholowy obiekt to zabytek, znajduje się przy ul. Strzeleckiej, jest to stary browar, zabudowania pochodzą z przełomu XIX i XX wieku. Najwystawniejszy jest budynek browaru, którego front można zobaczyć od strony ul. Kazimierza Wielkiego, a najstarsze są zabudowania magazynu jęczmienia o konstrukcji szkieletowej od strony ul. Strzeleckiej, prawdopodobnie wzniesiono je, nim powstał tu browar.

Gorzelnia we Wschowie – współrzędne GPS: 51.800728, 16.321276

Zabytkowy browar we Wschowie – współrzędne GPS: 51.800605, 16.315748

Wieża ciśnień we Wschowie

Zwiedzanie Wschowa to nie tylko zabytki przy rynku, mnie najbardziej spodobała się tutaj wieża ciśnień przy ul. Wolsztyńskiej, którą gdyby pomalować na niebiesko, to do złudzenia przypominałaby domek Muminków. Stoi ona w najwyższym punkcie miasta, zbudowana została w latach 1913-1914 według projektu berlińskiego architekta Maxa Hempela. Wieża ciśnień we Wschowie jest częścią wodociągów miejskich, zlokalizowano ją po północnej stronie miasta, a źródła wody pitnej na południu. Budynek w 2011 roku został odnowiony i prezentuje się naprawdę nieźle.

Wieża ciśnień we Wschowie – współrzędne GPS: 51.814519, 16.309457

Bitwa pod Wschową

13 lutego 1706 roku miała miejsce bitwa pod Wschową, która była jedną z bitew Wielkiej Wojny Północnej. Starły się tutaj armia szwedzka pod dowództwem Carla Gustafa Rehnskiölda z armią rosyjsko-saską dowodzoną przez Johanna Matthiasa von der Schulenburga. Szwedzi zwyciężyli.

W 1806 roku Johann Balthasar von Schlichting w swoim majątku, a dokładniej w parku należącym do majątku Osowa Sień (obecnie jest to park miejski przy ul. Wolsztyńskiej) ustawił pomnik upamiętniający bite pod Wschową, jednak nie zachował się on do współczesnych czasów. Pozostałości pomnika bitwy pod Wschową można obejrzeć na dziedzińcu muzeum na Placu Farnym 3.

Pomnik buhaja Ilona we Wschowie

Niezwykłe pomniki w Polsce cieszą się dużą popularnością w czasach social media, jeden z nich znajdziesz przy drodze ze Wschowa do Osowej Sieni. Na wysokim postumencie stoi tutaj rzeźba byka, to pomnik buhaja Ilona we Wschowie, który jest znakiem firmowym przedsiębiorstwa Hodowli Zwierząt Zarodowych Osowa Sień. Buhaj Ilon był dumą Państwowego Ośrodka Hodowli Zarodowej Osowa Sień, był on w Polsce prototypem rozpłodowym rasy holsztyńsko-fryzyjskiej.

 Ciekawostka: W miejscu, w którym dzisiaj można podziwiać pomnik buhaja Ilona, stała kolumna ogniowa upamiętniająca pruskiego kanclerza Ottona von Bismarcka, rozebrano ją w latach 60. XX wieku, a w 1982 roku na jej miejscu ustawiono pomnik byka.

Pomnik byka we Wschowie – współrzędne GPS: 51.816426, 16.328209

Wschowa – parking, informacje praktyczne

• Samochód można zaparkować przy rynku albo ulicach prowadzących do niego. Ulice prowadzące wokoło starego miasta są często jednokierunkowe, więc jeśli nie zaparkujesz za pierwszym razem, to zrób kółko.
• Do większości opisanych przeze mnie zabytków dojdziesz na piechotę z rynku we Wschowie. Na spokojne zwiedzanie warto sobie zarezerwować 3-4 godziny, oczywiście przy dodatkowym oglądaniu zbiorów muzeów warto zarezerwować sobie więcej czasu.
• Muzeum Ziemi Wschowskiej znajdziesz w dwóch lokalizacjach, na Placu Farnym i na Placu Zamkowym. Aktualne dni i godziny otwarcia możesz sprawdzić tutaj: Godziny otwarcia Muzeum Ziemi Wschowskiej.
• Lapidarium Rzeźby Nagrobnej od 3 listopada do 31 marca jest nieczynne.
• Wieża ciśnień jest oddalona od starego miasta, ja obejrzałam ją po drodze, gdyż wjechałam do miasta od strony Wolsztyna.

Wschowa – współrzędne GPS: 51.803838, 16.317342