Muzeum Cystersów w Mogile. Poznaj najstarsze zabytki Nowej Huty

Historia Nowej Huty w Krakowie rozpoczęła się nieco wcześniej niż budowa kombinatu metalurgicznego, pewne budynki dzielnicy stoją tu już od początku XIII wieku. Klasztor w Mogile i przylegające do niego zabudowania tworzą najstarszą część dzielnicy. Od paru lat w jego obrębie funkcjonuje Muzeum Cystersów w Mogile, warto je zwiedzić, aby poznać historię zakonu i wsi Mogiła.

Cystersi w Mogile osiedlili się w 1222 roku, opactwo powstało dzięki fundacji krakowskiego biskupa Iwona Odrowąża. Bracia przybyli tutaj z Lubiąża na Dolnym Śląsku. Klasztor mimo historycznej zawieruchy przetrwał do dzisiaj. Na początku XX wieku był to jeden z dwóch klasztorów cysterskich, które działały na ziemiach polskich (drugim jest klasztor w Szczyrzycu na Pogórzu Wiśnickim). Warto wybrać się tutaj na wycieczkę do otwartego w 2021 roku Muzeum Cystersów w Mogile. Wystawa przedstawia historię monastycyzmu, zakonników i klasztorów cysterskich, można tutaj obejrzeć ciekawe eksponaty i zabytkowe wnętrza opactwa.

Pałac Opacki w Mogile

Część wystawy Muzeum Cystersów w Mogile znajduje się w tzw. Pałacu Opackim, który powstał w II poł. XV wieku, częściowo na miejscu starszego budynku. Z czasem rozbudowano go w stylu renesansowym – bogaty wystrój był porównywalny z wawelskim, zachowały się z niego dwa butelkowozielone kafle pieca, które przedstawiają Zygmunta II Augusta i Katarzynę Habsburżankę.

W historii opactwa zapisali się w szczególności trzej opaci:

• Piotr Hirszberg, który był fundatorem drewnianego kościoła św. Bartłomieja w Mogile, możesz go zwiedzić po przeciwnej stronie ul. Klasztornej. Oprócz funkcji mogilskiego opata Hirszberg pełnił funkcję Wizytatora Generalnego Klasztorów Cysterskich w Królestwie Polskim.
• Może kojarzysz Pałac biskupa Erazma Ciołka przy ul. Kanoniczej w Krakowie? To tenże Erazm nim został biskupem, był opatem mogilskim. To za czasów piastowania przez niego funkcji opata w Mogile powstała tu tzw. Biblioteka Gotycka – niestety nie można jej zwiedzać, lecz na wystawie można obejrzeć kilka cennych, wiekowych ksiąg.
• Marcin Białobrzeski poza funkcją opata w Mogile piastował funkcje biskupie w Krakowie i w Kamieńcu. Jako zapalony bibliofil powiększał zawartość biblioteki opactwa tak, że udało mu się skompletować prawie wszystkie wartościowe książki, jakie zostały wydane do lat 80. XVI w. We wnętrzu kościoła, po prawej stronie od wejścia do zakrystii można znaleźć nagrobek Marcina Białobrzeskiego.

Zielnik Syreniusza i ogród ziołowy przy opactwie w Mogile

Część ekspozycji muzealnej poświęcona jest roślinom i Zielnikowi Syreniusza z XVII wieku. Jego autorem jest profesor Akademii Krakowskiej Szymon Syreński, jeden z najwybitniejszych polskich zielnikarzy. Jego Zielnik zawiera opis aż 765 roślin, sposoby ich użytkowania w gospodarstwie domowym, rzemiośle i weterynarii. Na wystawie można przeczytać kilka porad, którym towarzyszą szklane kopuły z roślinami.

Z pewnością Zielnik Syreniusza był wykorzystywany na folwarku mogilskim, którego dawny wygląd jest ukazany na makiecie. Obecne ogrody opactwa to jedynie cień dawnych upraw z sadami i stawami, lecz w piękny dzień polecam spacer po nich, gdy bramy będą otwarte.

Tuż przy Muzeum Cystersów w Mogile stworzono niewielki, pokazowy ogród ziołowy w skrzyniach, są tu zasadzone różne odmiany ziół. W głębi, za uprawami kryje się kolejna ciekawostka – zewnętrzna część dawnego kanału Młynówki, która wpływała pod klasztor.

Kanał Młynówki pod klasztorem w Mogile

Kolejną ciekawostką muzeum jest zabudowany kanał Młynówki pod klasztorem w Mogile. Jeszcze nie tak dawno, bo w XX wieku płynęła tutaj woda. Miejsce to łączy wnętrze Muzeum Cystersów w Mogile z zewnętrzem, gdzie można przejść mostami nad kanałem. Opactwa cysterskie były samowystarczalne, dlatego w ich obrębie budowano młyny. Młynówka napędzała nie tylko młyn, wprawiała w ruch także kuźnię.

 Ciekawostka: Zaraz za murami opactwa odnowiono Dom Młynarza Chwostka, nie jest on jeszcze udostępniony do zwiedzania, lecz w 2025 roku jego wnętrze ma stanowić część wystawy muzealnej, planowo ma się tam także znaleźć kawiarnia.

Szkatuła na czaszkę Stefana Żółtowskiego – najciekawszy eksponat

W mojej ocenie najciekawszym eksponatem Muzeum Cystersów w Mogile jest szkatuła na czaszkę Stefana Żółtowskiego. Początkowo nie wiedziałam, kim był Stefan, ani dlaczego jego czaszka spoczywa w bogato zdobionej szkatule – po co to? Na co to? Znalazłam jednak odpowiedź na stronie Wirtualne Muzea Małopolski.

Rycerz Stefan Żółtowski brał udział w bitwie pod Cecorą, jest jednym z fundatorów opactwa w Mogile. Pochodził z Rabsztyna, w którym polecam obejrzeć odbudowany w ostatniej dekadzie zamek. W 1636 roku, po powrocie z niewoli tureckiej, Stefan osiedlił się w pobliżu mogilskiego opactwa. Z wdzięczności Bogu przeznaczył swój majątek na wyposażenie kaplicy Krzyża Świętego, to dzięki niemu możemy dzisiaj oglądać pięknie zdobione kraty do kaplicy, można w nich wypatrzeć inicjały S.Ż.

Stefan Żółtowski po śmierci w 1653 roku pochowany został w krypcie pod kaplicą Krzyża Świętego w Mogile. Z czasem z krypty wyciągnięto czaszkę darczyńcy. Krewny zmarłego, Edmund Żółtowski przeznaczył na nią szkatułkę biżuteryjną i to ona jest eksponatem na wystawie, lecz pewnie nie przykuwałaby aż tak uwagi, gdyby nie zawartość.

Witraże, malowidła i powtarzalne wzory

Wystawa w Muzeum Cystersów w Mogile przybliża różnorodne zagadnienia związane z życiem cystersów. Początkowo zabudowania zakonu nie były bogato zdobione, ponieważ głównym założeniem zakonu cystersów jest praca na własne utrzymanie i modlitwa, a nic nie powinno od tego odciągać. Z czasem podejście do zdobnictwa zaczęło się zmieniać, miało na to również wpływ rozrastanie się miast, których bogactwo coraz bardziej przenikało mury opactw.

W sztuce cystersów dominują powtarzalne wzory, do których stworzono wzorniki. Na wystawie można obejrzeć wzornik płytek posadzkowych.

 Ciekawostka: Cystersi rozpowszechnili w witrażach monochromatyczną technikę malarską en grisaille. W okna wprawiali białe szkło, które szlifowali tak, że uzyskiwali gradacje szarości – w ten sposób wpadające do wnętrza światło było łagodne. Dawniej takie witraże zdobiły gotyckie okna w prezbiterium kościoła w Mogile, obecne kolorowe okna są współczesne, stworzono je w latach 1946-1947.

Wystawy czasowe w Muzeum Cystersów w Mogile

W muzeum w Mogile można zobaczyć także wystawy czasowe – listopadzie 2024 roku, pokazywano tu stare pocztówki. Ta część muzeum znajduje się na samym końcu zwiedzania, przy kanale Młynówki i przy piecu hypokaustycznym, który dawniej rozpalany rozprowadzał ciepło po pomieszczeniach klasztornych.

Co zobaczyć w najbliższej okolicy?

• Po zwiedzeniu muzeum polecam obejrzeć wnętrze kościoła Najświętszej Marii Panny i św. Wacława lub na odwrót. W ciepłych miesiącach warto pospacerować po ogrodach.
• Kościół św. Bartłomieja – zabytkowy kościół drewniany znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce.
• Dom Młynarza Chwostka – przy ul. Żaglowej odnowiono dawny dom młynarza. Ma tutaj znaleźć się dalsza część wystawy muzeum i kawiarnia. Na razie, obiekt można obejrzeć zza ogrodzenia, bardzo ładnie się prezentuje.
• Willa Rogozińskich w Mogile – XIX-wieczna willa z uroczym gankiem z ażurowymi zdobieniami. Willa znajduje się przy ul. Klasztornej. Można ją obejrzeć z parku.
• Pomnik Wojciecha Bogusławskiego – znajdziesz go na skraju parku przy ul. Sieroszewskiego. Pomnik upamiętnia postać dramatopisarza i jego dzieło, tj. operę „Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale” uważaną za pierwszą polską operę narodową, jej akcja rozgrywa się we wsi Mogiła, czyli na terenie obecnej Nowej Huty.

Muzeum Cystersów w Nowej Hucie – godziny, parking, informacje praktyczne

• Muzeum Cystersów w Mogile w okresie zimowym (1.10. – 30.04.) otwarte jest w środy, soboty i niedziele w godz. 10:00-15:00. Aktualne godziny i dni otwarcia Muzeum Cystersów w Nowej Hucie możesz sprawdzić na stronie placówki: Muzeum Duchowości i Kultury Cystersów w Mogile.
• Parking dostępny jest na terenie opactwa, można na niego wjechać od strony ul. Klasztornej, dodatkowo są parkingi wzdłuż murów klasztornych przy ul. Klasztornej.
• Można tutaj także dojechać komunikacją miejską, trzeba kierować się na przystanki autobusowe Klasztor Cystersów. Jeśli wybierzesz tramwaj, to trzeba dojść do klasztoru, spacer zajmie ok. 5 minut z przystanku o nazwie Klasztorna na ul. Jana Pawła II.
• Muzeum Cystersów w Nowej Hucie znajdziesz na ul. Klasztornej 11 w Krakowie.

Muzeum klasztoru w Mogile – współrzędne GPS: 50.064246, 20.053511