Gorlice – co zwiedzić? Odkryj miasto, w którym rozbłysła pierwsza uliczna lampa naftowa

Gorlice znane są przede wszystkim z ropy naftowej, od której nazwę wzięła nawet tutejsza rzeka Ropa. To tutaj zapalono pierwszą na świecie naftową lampę uliczną, to tutaj swoją aptekę miał wynalazca lampy naftowej Ignacy Łukasiewicz, tutaj też odbyła się ważna bitwa I wojny światowej, która przełamała ustabilizowaną linię frontu. Warto zajrzeć tu na rynek, do muzeów i zobaczyć nagrodzony mural roku 2023 – jest niesamowity!

Wybierając się w Beskid Niski, warto zatrzymać się w Gorlicach, w których jest co zwiedzać, ciekawy jest tutaj nie tylko rynek, niedaleko którego znajdziesz świetny mural z Ignacym Łukasiewiczem, lecz także miejsca od niego nieco oddalone, jak Skansen Przemysłu Naftowego Magdalena, czy zabytkowe cmentarze będące pamiątką smutnej historii wojennej regionu. Jeśli zastanawiasz się co zwiedzić w Gorlicach, to podrzucam kilka miejsc, które według mnie są warte wycieczki.

Historyczna osada Gorlice

Pierwsze ślady osadnictwa na tych ziemiach sięgają czasów neolitycznych, znaleziono tu siekierki i toporki kamienne. Wiadomo, że wzdłuż doliny rzeki Ropy ciągnął się szlak handlowy, który wiódł poza obszar Karpat. Jan Długosz wspomina, że osada, która dała początek Gardliczy, istniała już w tym miejscu wcześniej, Marcin Kromer wymienia nazwę bardziej zbliżoną do obecnej, nazywa Gorlice Gorliczą. Jednak oficjalne założenie miasta na prawie polskim przez Dersława Karwacjana przypada na XIV wiek, to on w 1354 roku otrzymał od króla Kazimierza Wielkiego przywilej utworzenia tu miasta. Następnie w 1417 roku Władysław Jagiełło przeniósł miasto na prawo niemieckie.

Jak już wspomniałam, za założycieli Gorlic uważa się pochodzących z Francji Karwacjanów, mieszczan krakowskich, którzy zbudowali w mieście dwór i z czasem zaczęli nazywać się Gorlickimi, niestety ich ród wymarł już na początku XVI wieku. Z czasem posiadane przez nich dobra przejęła rodzina Pieniążków, następnie część przejęli Rylscy. W XVIII wieku miasto przeszło w ręce Łętowskich, którzy roztrwonili majątek. Na początku XIX wieku Gorlice kupił hrabia Jan Stadnicki. Kolejni właściciele rozparcelowali majątek. XX wiek nie był łaskawy dla regionu, jednak ta beskidzka miejscowość przetrwała wojenne zawieruchy. Poznaj atrakcje turystyczne Gorlic, poniżej podrzucam mapkę z oznaczonymi punktami i opisy ciekawych miejsc.

Płóciennictwo i przemysł naftowy w Gorlicach

Przez dwa stulecia Gorlice znane były z płóciennictwa, lecz rozwój fabryk w XIX wieku spowodował upadek tej działalności. Jednak postęp techniki sprawił, że miasto ponownie rozkwitło, a raczej może powinnam napisać, że rozbłysło dzięki przemysłowi naftowemu – rozwinął się tutaj przemysł maszynowy i chemiczny, budowano młyny, cegielnie i tartaki. A rozbłysło dlatego, że to tutaj zapalono pierwszą naftową lampę uliczną i do dzisiaj Gorlice reklamują się jako „miasto światła”.

Pierwsza na świecie uliczna lampa naftowa

W 1854 roku w Gorlicach rajcy miejscy zapalili pierwszą na świecie naftową lampę uliczną. Skonstruowana została przez Ignacego Łukasiewicza, wynalazek szybko podbił świat i rozjaśnił mrok w niezliczonej ilości miast. W miejscu tego historycznego wydarzenia stoi dzisiaj kapliczka o bardzo ciekawej formie lampy naftowej, wieńczy ją replika XVI-wiecznej rzeźby Chrystusa Frasobliwego, która według legendy została przyniesiona przez wzburzone powodzią wody rzeki Ropy. Oryginalna figurka ze względu na jej wartość, przechowywana jest w Muzeum Regionalnym PTTK w pobliżu rynku w Gorlicach.

Pierwsza na świecie uliczna lampa naftowa znajdowała się przy ul. Węgierskiej, nieopodal skrzyżowania z drogą krajową 28. Dodatkową atrakcją turystyczną tutaj jest mural namalowany na budynku za kapliczką.

Pierwsza na świecie uliczna lampa naftowa – współrzędne GPS: 49.653179, 21.158128

Skansen Przemysłu Naftowego Magdalena

A jak już mowa o ropie naftowej, która nazywana była niegdyś olejem skalnym lub czarnym złotem, to w niewielkiej odległości od starego miasta, przy ul. Lipowej znajdziesz Skansen Przemysłu Naftowego Magdalena, utworzony na terenie dawnej kopalni Magdalena. Uwagę skupia tutaj na sobie drewniana wieża wiertnicza ze zrekonstruowanej kopanki „Ćwiartka”, można na nią wejść i podziwiać panoramę najbliższej okolicy. W miejscu tym zapoznasz się z historią przemysłu naftowego i zobaczysz, jak wyglądały urządzenia do wydobywania ropy naftowej. Mnie nie udało się jeszcze tutaj zajrzeć, gdyż nie wcelowałam się w godziny otwarcia, lecz mam to miejsce nadal na swojej liście podróży.

Gorlice Skansen Przemysłu Naftowego Magdalena – współrzędne GPS: 49.654347, 21.135211

Rynek w Gorlicach

Centrum miasta jest rynek w Gorlicach, w którym ciężko wypatrzeć elementy znane z uroczych galicyjskich miasteczek. Prawie cała zabudowa wokoło przypomina PRL-owskie plomby. Przez środek placu przebiega ulica. Co ciekawe płyta gorlickiego rynku jest pochylona, opada w stronę rzeki, przecina ją ulica – jest to niecodzienny widok, lecz zdarzyło mi się już coś takiego spotkać w innych starych miastach. Jednak jeśli dobrze przyjrzysz się zabudowie, to są tu też stare domy mieszczańskie, głównie przy południowo-zachodniej pierzei, ładnie zdobiona jest kamienica Artwińskich na rogu Rynku i ulicy Wąskiej, są na niej oryginalne płaskorzeźby z orłami i lwami, pod dachem można wypatrzeć rok 1837. W południowej części dominantą jest ratusz z wieżyczką.

Rynek w Gorlicach – współrzędne GPS: 49.657616, 21.156779

Ratusz w Gorlicach i apteka Łukasiewicza

Najokazalszym budynkiem przy rynku jest ratusz w Gorlicach z uroczą wieżą zegarową dobudowaną po I wojnie światowej. Góruje nad południowo-zachodnią pierzeją, można spod niego zejść po schodach do Pawilonu Historii Miasta, po drodze dostępny jest kolejny ciekawy obiekt – tablica upamiętniająca ofiary bitwy pod Gorlicami.

Jednak powrócę do historii ratusza w Gorlicach, który jest zlepkiem kilku budynków połączonych wizualnie w jedną całość podczas przebudowy w XIX wieku. Najstarsza jest jego część narożna, w której w latach 1853-60 mieściła się apteka Ignacego Łukasiewicza. To właśnie w tym miejscu w latach 1853-55 przeprowadził on prace nad przełomowym wynalazkiem – destylował ropę i wynalazł lampę naftową.

Ratusz w Gorlicach i apteka Łukasiewicza – współrzędne GPS: 49.657586, 21.157599

Ławeczka Łukasiewicza w Gorlicach

W najstarszej, narożnej części ratusza w Gorlicach Ignacy Łukasiewicz miał swoją aptekę. Przed budynkiem można usiąść obok Ignacego na pomnikowej ławeczce i popatrzeć na rynek. Ławeczka Łukasiewicza jest dziełem Zdzisława Tohla, odsłonięto ją w 2013 roku. Nad ławką jest wbudowana w mury ratusza gablota z rekonstrukcją pierwszej na świecie ulicznej lampy naftowej z 1854 roku.

Ławeczka Łukasiewicza w Gorlicach – współrzędne GPS: 49.657627, 21.157653

Budka nietelefoniczna w Gorlicach

Spod ratusza zeszłam schodami na płytę rynku i Tobie też to polecam, jest tutaj ciekawa atrakcja turystyczno-historyczna. W rogu tuż przy ścianie oporowej ze schodami znajdziesz wejście do Pawilonu Historii Miasta Gorlice, a przy nim budkę nietelefoniczną. Ta niecodzienna atrakcja turystyczna wygląda jak klasyczna budka telefoniczna, taka, jaką pamiętam z dzieciństwa, lecz nie jest to budka telefoniczna, to budka nietelefoniczna, która pozwala za darmo połączyć się z historiami różnych miejsc w mieście. Wystarczy podnieść słuchawkę i wybrać numer spośród przycisków, podpowiedź, co można posłuchać, znajdziesz na liście powyżej nich. Jedynym mankamentem jest tutaj głośność, nagrania są bardzo ciche. W pobliżu na murze oporowym umieszczona jest tablica upamiętniająca bitwę pod Gorlicami.

Budka nietelefoniczna w Gorlicach – współrzędne GPS: 49.657657, 21.157477

Pomnik Tereski Kosibianki w Gorlicach

Na północno-wschodniej części rynku w Gorlicach stoi postać kobiety, w rękach niesie antałek – to pomnik Teresy Kosibianki, wsławiła się ona upiciem Tatarów. A co w tym takiego niezwykłego?

Legenda o Teresce Kosibiance opowiada, że w czasie najazdu Tatarów w 1241 roku zamek gorlicki został otoczony przez hordy Batu-chana. Pewna mieszczka przedstawiła dowódcy obrony miasta swój genialny plan, że wraz z dwiema innymi kobietami uda się do obozu wroga z okupem, w którym była m.in. okowita. Jak to się mówi, gdzie diabeł nie może, tam babę pośle, więc kobiety zgodnie z planem poszły do Tatarów, zasiadły z nimi do biesiady i upiły biedaków, aż ci posnęli. Wtedy to Tereska i jej towarzyszki odcięły wodzom głowy, po czym wróciły do zamku. Bez dowódców Tatarzy odstąpili od oblężenia.

Pomnik Tereski Kosibianki w Gorlicach – współrzędne GPS: 49.657654, 21.156363

Gorlicka promenada

Od rynku odchodzi wiele uliczek, najbardziej znaną jest ulica 3 Maja, która nazywana jest gorlicką promenadą, była to niegdyś główna arteria handlowa miasta. Uważana jest ona za najpiękniejszą ulicę w Gorlicach.

 Gorlicka promenada – współrzędne GPS: 49.658187, 21.156679

Muzeum Regionalne PTTK w Gorlicach i mural Geniusz z miasta Gorlice

Przy ulicy Wąskiej stoi najstarsza kamienica miasta, stworzono w niej Muzeum Regionalne PTTK. Budynek znalazłam przez przypadek, na jego bocznej ścianie wypatrzyłam piękny mural „Geniusz z miasta Gorlice”, który przedstawia Ignacego Łukaszewicza w bajkowej wizji rozświetlania okolicy. Mural ten w 2023 roku został nagrodzony w konkursie na „Mural Roku”. Przedmioty związane z tą postacią można znaleźć na wystawie w muzeum, jest tu m.in. prototyp pierwszej lampy naftowej. Poza pamiątkami po Ignacym możesz tutaj obejrzeć m.in. eksponaty dokumentujące historię miasta, a także poznać dzieje bitwy pod Gorlicami i inne wydarzenia związane z I wojną światową.

Ciekawy jest również front Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach, który w górnej części ozdabia sgraffito przedstawiające żołnierzy, nawiązuje do bitwy gorlickiej.

Muzeum Regionalne PTTK w Gorlicach i mural „Geniusz z miasta Gorlice” – współrzędne GPS: 49.656854, 21.156768

Dwór Karwacjanów – najpiękniejszy budynek Gorlic

Jeden zabytek w Gorlicach przyciągał mnie do tego miasta jak magnes, to właśnie dla niego zatrzymałam się tutaj na chwilę. Dwór Karwacjanów to piękna budowla, której podstawa pamięta początki XV wieku. Obecnie wnętrze skrywa Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów, którego oddziałami są m.in. Skansen Wsi Pogórzańskiej i Kasztel w Szymbarku.

Dwór Karwacjanów w Gorlicach cudownie prezentuje się od dołu, z drogi nr 977, gdyż z ul. Walerego Wróblewskiego widać wyłącznie fragment budowli, lecz nie będę narzekała, bardzo ładny fragment, dlatego koniecznie tutaj zajrzyj.

Okazało się, że budynek jest dość nowy, gdyż w czasie I wojny światowej został niemal całkowicie zniszczony. Odbudowano go dopiero w latach 70. XX wieku, a w latach 80. XX wieku odrestaurowano na podstawie archiwalnych zdjęć.

Ciekawostka: Na lewo od dworu Karwacjanów znajduje się budynek Państwowej Szkoły Muzycznej, lecz przed I wojną światową w tym miejscu stał wzniesiony przez Stanisława Pieniążka renesansowy dwór, przebudowany na początku XIX wieku przez Jana Stadnickiego w stylu epoki. Na archiwalnych zdjęciach można zobaczyć uroczy budynek z sześcioma kolumnami od frontu.

Dwór Karwacjanów w Gorlicach – współrzędne GPS: 49.658732, 21.158699

Bazylika Mniejsza w Gorlicach

Spacerując ul. Walerego Wróblewskiego, miniesz po lewej stronie kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Gorlicach. Zbudowana na skraju skarpy, wciśnięta między nieciekawe budynki bazylika zaskakuje wielkością. Świątynia w stylu neorenesansowym zachwyca z zewnątrz, wnętrze niestety rozczarowuje, jest surowe, niemal puste. Kościół ten to Bazylika Mniejsza, ucierpiał w czasie I wojny światowej, odbudowany został w latach 1920-31.

Bazylika Mniejsza w Gorlicach – współrzędne GPS: 49.657809, 21.158269

Figura Matki Boskiej Niepokalanej – patronki miasta Gorlice

Przed Bazyliką Mniejszą w Gorlicach stoi duży pomnik Matki Boskiej Niepokalanej Patronki Gorlic, rzeźba stworzona została przez Edwarda Halucha. Matka Boska Niepokalana została ustanowiona patronką miasta w 2015 roku. Rzeźbę ustawiono na placu kościelnym w 2024 roku. Wykonana z piaskowca figura spogląda w stronę rynku, dłonie ma złożone do modlitwy, stopą depta węża. Podobne przedstawienie jest na obrazie Jana Styki z głównego ołtarza w gorlickiej Bazylice Mniejszej.

Figura Matki Boskiej Niepokalanej w Gorlicach – współrzędne GPS: 49.657736, 21.157913

Dżuma w Gorlicach – legenda o Matce Boskiej Niepokalanej

W XVIII wieku mieszkańców Gorlic dziesiątkowała dżuma. Pani na dworze w Gorlicach przyśnił się sen, w którym powiedziano, że epidemia ustąpi, gdy niewinne dziewczęta o imieniu Maria obejdą gród, błagając Boga o uratowanie miasta i śpiewając pieśni maryjne. Jak było we śnie, tak uczyniono, dziewczęta przeszły z Gorlic do Kobylanki, a zaraza ustała. Od tamtego czasu trwa w Gorlicach kult maryjny.

Cmentarz wojenny nr 91 i Góra Cmentarna

W czasie I wojny światowej Gorlice zapisały się w historii operacją gorlicką i bitwą pod Gorlicami, podczas której udało się przerwać front rosyjski. Zwycięski atak wojsk niemieckich i austro-węgierskich spowodował przesunięcie działań wojennych o kilkaset kilometrów. Niestety miasto znalazło się wtedy w ogniu najcięższych walk, front stał tutaj przez okres ⅓ roku, okopy rosyjskie przebiegały przez Gorlice. Miasto i okoliczne wsie uległy doszczętnemu zniszczeniu.

Śladem po tych wydarzeniach są liczne cmentarze z I wojny światowej, którymi upstrzona jest okolica. Na Górze Cmentarnej w Gorlicach znajduje się cmentarz wojenny nr 91. Pochowano tutaj 1441 żołnierzy armii austro-węgierskiej, niemieckiej i rosyjskiej. Nekropolia ma charakter reprezentacyjny, wprowadza na nią ozdobna trójdzielna brama z trzema arkadami. Punktem centralnym jest zaprojektowany przez Gustawa Ludwiga duży krzyż pomnikowy. Projektantem założenia jest Emil Ladewig.

Cmentarz wojenny nr 91 i Góra Cmentarna – współrzędne GPS: 49.665435, 21.152361

Kaplica Miłkowskich na cmentarzu parafialnym

Pozostaję w temacie nekropolii, gdyż w Gorlicach warto zajrzeć nie tylko na cmentarz wojenny, lecz także na cmentarz parafialny, na którym stoi zabytkowa kaplica Miłkowskich. Zbudowana została w stylu neogotyckim na planie sześciokąta, na froncie zwracają uwagę dwie romańskie kolumny i dekoracyjny szczyt. Nad wejściem umieszczono tarcze herbowe. Pochowano tutaj wielu przedstawicieli możnych rodów, na tablicach epitafijnych wypatrzysz m.in. nazwiska takie jak: Krasiccy, Dzieduszyccy i Zdziechowscy.

Kaplica Miłkowskich na cmentarzu – współrzędne GPS: 49.658501, 21.151633

Cmentarz żydowski w Gorlicach i cmentarz wojenny nr 90

Na północny-zachód od gorlickiego rynku jest jeszcze jedno ciekawe miejsce, tutaj warto zabrać drona, aby zobaczyć z góry Sidur Przechodniów – pomnik w formie gwiazdy Dawida. Sidur to żydowski modlitewnik, pomnik ten ma przypominać o wielokulturowości regionu, o Żydach zamieszkujących Gorlice przez dziesiątki lat i o tragicznych wydarzeniach w czasie II wojny światowej, gdy dokonano eksterminacji ludności żydowskiej.

Na stokach wzgórza ponad pomnikiem znajduje się cmentarz żydowski w Gorlicach – to nie tylko miejsce pochówków Żydów, lecz także masowych egzekucji w czasie II wojny światowej. Niemcy rozstrzelali tutaj sporo ludzi. W tym okresie także znacznie zniszczono kirkut, część nagrobków wykorzystano do prac budowlanych, np. budowy schodów, czy regulacji koryta rzeki. Możesz tu zobaczyć odbudowany ohel, czyli niewielki grobowiec wyglądający nieco jak kaplica, w którym spoczywa rabin. Jest tu także zbiorowa mogiła z pomnikiem. Na cmentarz żydowski w Gorlicach wejdziesz od strony ul. Stróżowskiej lub od ul. Korczaka.

Dodatkowo w czasie I wojny światowej na terenie kirkutu w 6 pojedynczych grobach pochowano 4 żołnierzy armii austro-węgierskiej i 2 żołnierzy z armii rosyjskiej wyznania mojżeszowego. Oznaczony on został jako cmentarz wojenny nr 90 – Gorlice. Niestety w czasie II wojny światowej kwatera została zniszczona i nie można ustalić, gdzie się znajdowała.

Cmentarz żydowski w Gorlicach i cmentarz wojenny nr 90 – współrzędne GPS: 49.663134, 21.148400

Sidur Przechodniów w Gorlicach – współrzędne GPS: 49.662405, 21.147555

Gorlice – parking, informacje praktyczne

• W Gorlicach obowiązują strefy płatnego parkowania, samochód można zaparkować przy ulicach wokół rynku. Więcej informacji o strefie znajdziesz na jej stronie tutaj: Gorlice strefa płatnego parkowania.
• Z Krakowa do Gorlic dojedziesz w około 2 godziny (127 km) w zależności do korków na wyjeździe z miasta; z Rzeszowa w ok. 2 godziny (ok. 100 km); z Nowego Sącza w ok. 47 minut (39 km).