Wybierając się na Pogórze Wiśnickie, warto zatrzymać się w niewielkiej wsi Rajbrot. W okresie wielkanocnym można zobaczyć tutaj wysokie palmy, podobne do tych z Lipnicy Murowanej. W miejscowości znajdziesz kościół z XVI wieku, jest to jeden ze wzorcowych przykładów drewnianej architektury gotyckiej.
Kościół pw. Narodzenia NMP w Rajbrocie jest jednym z zabytków na Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce, lecz to nie jedyny budynek z inwentarza projektu, który można zobaczyć we wsi. Przy szkole obok świątyni stoi drewniany spichlerz, niegdyś był częścią parafialnego gospodarstwa, lecz usunięto go spod kościoła i przestawiono na obecne miejsce, gdzie ukrywa się za placem zabaw dla dzieci. Jeśli lubisz skanseny, interesuje Cię zabytkowa architektura i cmentarze z I wojny światowej, zapisz sobie Rajbrot jako ciekawy punkt na wycieczkowej mapie.
Legendy o kościele w Rajbrocie
W 1318 roku lokowano wieś parafialną na prawie magdeburskim, nadano jej nazwę Rothembrot. Z pewnością istniała tu już wtedy świątynia, która umiejscowiona była w pobliżu potoku. Legenda głosi, że ten kościółek zabrany został przez wezbrane po ulewie wody rzeki i osiadł w miejscu, w którym obecnie stoi kościół św. Leonarda w Lipnicy Murowanej.
Po tym incydencie postanowiono w tym samym miejscu wybudować nowy kościół, jednak nocami pojawiał się siwy koń i przeciągał zgromadzone drewno na miejsce położone wyżej. Uznano to za znak boży i zmieniono lokalizację nowej świątyni.
Pierwszy kościół w Rajbrocie
Podania mówią, że świątynia w Rajbrocie istniała już od 1262 roku. Fundatorką miała być święta Kinga, która wzniosła kościół w podzięce za opiekę Bożą, której miała doznać w Rajbrocie, gdy uciekała przed Tatarami. To może właśnie ten kościółek zabrała woda i przeniosła do Lipnicy Murowanej?
Drewniany kościół w Rajbrocie, który można dzisiaj podziwiać we wsi, został wzniesiony w XVI wieku. Konstrukcja jest doskonałym przykładem gotyckiej sztuki ciesielskiej, widać
Konstrukcja kościoła w Rajbrocie
Budowla jest orientowana, oznacza to, że ustawiono ją zgodnie z kierunkami świata. Okna umieszczono tylko od południa (nie licząc jednego maleńkiego okienka od wschodu, które zasłonięto ołtarzem) – wierzono, że kierunek północny przypisany jest siłom nieczystym, więc w ten sposób utrudniano im wtargnięcie do miejsca świętego. W praktyce okna od południa wpuszczały do wnętrza dużo światła.
Prezbiterium jest nieco węższe od korpusu, oddziela je od nawy belka tęczowa z figuralną sceną ukrzyżowania. Strop jest płaski, wsparty na słupach, zdobią go malowidła – można tutaj znaleźć przedstawienie św. Kingi. Spadzisty dach nakryto gontem, góruje nad nim barokowa sygnaturka.
Na ścianach widoczne są ślady dekoracji malarskich z XVI i XVII wieku. We wnętrzu można ponadto zobaczyć bogato zdobione ołtarze z obrazami i figurami. Część wyposażenia pochodzi z 2 poł. XVII wieku, w tym obraz w ołtarzu głównym przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem – w kościele w Rajbrocie znajdowała się także figura z ok. 1430-1440 roku z tym samym motywem, obecnie znajduje się ona w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie. W ołtarzu głównym można jeszcze wypatrzeć obraz z Janem Chrzcicielem z 1678 roku oraz figury świętych Stanisława i Wojciecha.
Drewniany kościół w Rajbrocie – przebudowy
Pod koniec XVI wieku dobudowano po bokach soboty, czyli podcienia, pod którymi mogli się schronić przybywający na mszę (często dzień wcześniej) wierni. W czasie remontu w 1880 roku zostały rozebrane. W tym czasie kościół w Rajbrocie mocno zmienił swój wygląd zewnętrzny. Podjęte wtedy działania mające na celu wzmocnienie konstrukcji budynku, zapobiegły zawaleniu się zabytkowej świątyni. Wymieniono słupy, ściągnięto budowlę klamrami.
Jednak mocno skoczyłam w czasie i pominęłam fakt, że w latach 1813-1818 kościół w Rajbrocie został rozbudowany, to właśnie wtedy od strony północnej dostawiono kamienną kaplicę pw. Miłosierdzia Bożego.
Kamienne rzeźby w Rajbrocie
W XIX wieku proboszcz Wincenty Katarzyński wzniósł dookoła placu przykościelnego mur, w którym zbudowano 5 kapliczek. Także wtedy pojawiły się kamienne rzeźby, które można podziwiać na słupach bramnych i od wewnętrznej strony murów. Znajdziesz tu dziewięciu apostołów, Matkę Bożą Niepokalaną, Marię Magdalenę i świętych: Annę, Floriana, Jana i Piotra. Ksiądz Katarzyński chciał, aby kościół w Rajbrocie stał się miejscem pielgrzymek wiernych.
Na placu przykościelnym istniał kiedyś cmentarz, lecz został na polecenie władz austriackich zlikwidowany w XVIII wieku, podyktowane to było względami sanitarnymi.
Można tu podziwiać jeszcze jeden zachowany budynek drewniany – wolnostojącą dzwonnicę z 2 poł. XIX w.
Kościół w Rajbrocie w czasie I wojny światowej
W 1914 roku okolice Rajbrotu stały się miejscem działań wojennych. Przebywał tu nawet Józef Piłsudski oraz oddział kawalerii legionowej pod dow. rotmistrza Beliny Prażmowskiego (prezydent Krakowa w latach 1931-1933), który napisał podczas pobytu w Rajbrocie kilka poematów. Pamiątką po krwawych walkach jest cmentarz wojenny nr 303 na wzgórzu Paprotna.
Kościół w Rajbrocie został poważnie uszkodzony, oberwał kilkunastoma granatami, zawaliła się kruchta i ołtarz boczny św. Walentego. Odbudowa trwała do II wojny światowej.
Spichlerz w Rajbrocie
W Rajbrocie poza kościołem i dzwonnicą zachował się jeszcze jeden zabytkowy budynek drewniany, czyli wspomniany już spichlerz. Stała tu również drewniana plebania, niestety uległa zniszczeniu. Wszystkie te budynki obok siebie tworzyły mini skansen.
Spichlerz przeniesiono, ustawiony jest obecnie za szkołą wybudowaną obok drewnianego kościoła.
Budynek wzniesiono z grubych belek i posadowiono na „peckach” pełniących funkcję prymitywnej podmurówki. Nakryty jest spadzistym dachem. Podłoga we wnętrzu ułożona jest z desek wspartych na legarach. Spichlerz w Rajbrocie znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce. Pochodzi z przełomu XVIII i XIX wieku, przebudowano go w latach 50. XX wieku.
Palmy Wielkanocne jak z Lipnicy Murowanej
Wizyta przy kościele w Rajbrocie w okresie Wielkanocy umożliwiła zobaczenie kilkunastometrowych palm, które przygotowały m.in. Koło Gospodyń Wiejskich, Zespół pieśni i tańca oraz młodzież polska i węgierska. Najwyższa palma wielkanocna górowała nad dzwonnicą, wznosiła się nawet ponad dach kościoła.
Współrzędne zabytkowego kościoła w Rajbrocie: 49.82220, 20.48910
