Bieszczady to nie tylko połoniny, niesamowite widoki górskie i najciemniejsze niebo w Polsce, dzięki czemu warto tutaj przyjechać, aby obserwować gwiazdy, to także bogata historia nieistniejących wsi i świątyni, wiele z nich zobaczysz przy Wielkiej Pętli Bieszczadzkiej. Koniecznie zatrzymaj się w jednym z takich miejsc – cerkiew w Smolniku wpisana jest na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, jest niesamowita!
Zwiedzając Bieszczady, często można spotkać nieistniejące wsie, po których śladem jest wyłącznie cerkwisko z cmentarzem, a niekiedy jedynie drzewa owocowe pozwalają domyślić się, że kiedyś ktoś tu mieszkał. Cerkiew w Smolniku miała nieco więcej szczęścia, mimo że osada wokół niej znikła, to świątynia pozostała na swoim miejscu i można podziwiać jej wyjątkową formę, niesamowicie różną od świątyń katolickich.
O czym przeczytasz we wpisie:
Cerkiew bojkowska w Smolniku
Jeśli myślisz, że każda cerkiew jest taka sama lub podobna, to źle myślisz, gdyż są różne typy budowy cerkwi, a do tego jeszcze architektura budowli sakralnych z czasem ewoluowała. Niesamowity kształt świątyni w Smolniku związany jest z tym, że jest to typ cerkwi bojkowski prosty, tak nazwał go Włodzimierz Siczyńki. Oznacza to, że jej forma architektoniczna jest najbardziej archaiczna, wywodzi się z najstarszych ruskich świątyń drewnianych. Jeśli uda Ci się obejrzeć cerkiew w Równi, to zobaczysz podobieństwa, to kolejna cerkiew w typie bojkowskim, jaką można obejrzeć na wycieczce Wielką Pętlą Bieszczadzką.
Trójdzielna cerkiew bojkowska w Smolniku zwieńczona jest tzw. trzema wierchami o namiotowych dachach, to wyraźnie odróżnia ją od innych typów cerkwi np. łemkowskiego. Cerkiew w Smolniku podawana jest jako jedyny w Polsce przykład czystej formy tego typu. Typ architektoniczny cerkwi bojkowskiej jest trójdzielny, podzielona ona jest na przedsionek (babiniec), nawę oraz prezbiterium o zbliżonych do siebie rozmiarach. Pomieszczenia te nakryte są cztero- lub ośmiobocznymi kopułami. W opracowaniach tematu podaje się, że w Polsce zachowały się cztery cerkwie w typie bojkowskim archaicznym: w Równi, w Liskowatem i cerkiew z Grąziowej, którą można obecnie obejrzeć w muzeum w Sanoku.
Co oznacza, że cerkiew w Smolniku jest bojkowska?
Obecne tereny Bieszczad zamieszkiwały różne grupy etniczne i mimo że wyznawały one te same religie, to budowały swoje świątynie według innych zasad, tak oto powstały trzy typy cerkwi: bojkowskie, huculskie i łemkowskie. Bojkowie zamieszkiwali Karpaty Wschodnie od Wysokiego Działu w Bieszczadach na zachodzie, do doliny Łomnicy w Gorganach. Bojkowie nazywali siebie Hyrniakami lub Werchowyńcami, więc dlaczego obecnie nazywamy ich Bojkami?
Tadeusz Andrzej Olszański wiąże słowo boj z wołem, a określenie bojko z pasterzem i handlarzem wołów i rzeczywiście wypas bydła był jednym z głównych zajęć Bojków. W Lutowiskach odbywały się ogromne targi bydła, o czym przypomina mural umieszczony na budynku gminy w tej miejscowości. W Bieszczadach rozpowszechnione były 3 rasy wołów: węgierskie, podolskie i lokalne górskie. Jeszcze w połowie XIX w. Bojkowie z doliny Oporu i Stryja wozili w głąb Rusi austriackiej sól wolimi zaprzęgami. Stąd też miano ich zacząć określać słowem, którego dawniej używano jako określenia na upartego wołu, było to słowo: bojko.
Są jeszcze inne wizje genezy słowa. Wahylewicz wywodzi pochodzenie tej grupy etnicznej od celtyckich Bojów (Bojuwarów), Safarik od ruskiego słowa bojki, czyli bitny, chrobry, Potebnia od bania się, Chudasza od imienia Bojmir. Wikipedia podaje, że na ogół panuje pogląd, że określenie Bojków wywodzi się od partykuły boje (boj), używanej często w gwarze tej grupy, w znaczeniu „tak”.
Podsumowując: co oznacza, że cerkiew w Smolniku jest bojkowska? Dokładnie to, że była to świątynia zbudowana przez i dla Bojków.
Cerkiew w Smolniku – zabytek UNESCO
W 2013 roku cerkiew w Smolniku wpisana została na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w ramach transgranicznego polsko-ukraińskiego wpisu. Oprócz niej na listę trafiło jeszcze 15 innych drewnianych cerkwi w polskim i ukraińskim regionie Karpat. 8 świątyń leży w obecnych granicach Polski (m.in. cerkiew św. Michała Archanioła w Brunarach Wyżnych), a 8 na Ukrainie.
Historia cerkwi pw. Archanioła Michała w Smolniku
Cerkiew pw. Archanioła Michała w Smolniku wniesiona została w 1791 roku, datę można wypatrzeć na nadprożu. Wcześniej istniała tu już inna świątynia, lecz została w 1672 roku spalona przez Tatarów. Z pożaru ocalała ikona Bogurodzicy z Dzieciątkiem, podobno przeniesiona została do cerkwi w Równi. Po pożodze zbudowano kolejną cerkiew, nieco dalej, lecz tej już tutaj nie zobaczysz. Obecnie stojący tu budynek jest historycznie trzecią świątynią w nieistniejącej już wsi.
Po II wojnie światowej wysiedlono ludność wsi, a grunty i zabudowa stały się własnością PGR, tak oto z czasem rozebrano budynki wsi, pozostawiono jedynie cerkiew, która służyła za stodołę, przechowywano w niej siano. W owym czasie pobielono ściany wnętrza, przez co zniszczona została polichromia. Pozostałe wyposażenie cerkwi i ikony przewieziono do składnicy w Łańcucie. W 1969 roku obiekt wpisano do rejestru zabytków. W 1974 roku cerkiew zmieniono na świątynię katolicką w charakterze kościoła pw. Wniebowzięcia NMP.
Najpiękniej położona cerkiew w Bieszczadach
Poza walorami historycznymi miejsca warto się tutaj zatrzymać po prostu ze względu na lokalizację cerkwi w Smolniku, jest to według mnie najpiękniej położona cerkiew w Bieszczadach. Budynek góruje nad pustą okolicą, niegdyś był punktem centralnym wsi. Wzniesiony na szczycie wzgórza jest widoczny z oddali. Tuż przy świątyni są stare omszone nagrobki z kamienia, a w tle rozesłane są góry.
Niedźwiedź w cerkwi w Smolniku
Wędrując szlakami w Bieszczadach, można napotkać tablice ostrzegające o niedźwiedziach i nie są one po to, aby odstraszać turystów, istnieje tutaj realne ryzyko spotkania z tym potężnym zwierzęciem. Cerkiew w Smolniku przeżyła bliższe zapoznanie się z misiem w listopadzie 1998 roku.
Niedźwiedzica z młodym przyszła od strony cmentarza niszcząc ogrodzenie, lecz to nie koniec, w wyniku jej działalności tutaj zniszczone zostały deski, którymi obłożono ściany zewnętrzne. Czego chciała niedźwiedzica w cerkwi w Smolniku? Miodu! W największej kopule świątyni mieszkały pszczoły.
Cerkiew w Smolniku – jak dojechać, informacje praktyczne
- Cerkiew w Smolniku położona jest przy Wielkiej Pętki Bieszczadzkiej, przy drodze krajowej nr 896, najłatwiej dojechać do niej tą samą drogą, w którą trzeba skręcić do restauracji Wilcza Jama. Cerkiew znajduje się na końcu tej drogi.
- Przy cerkwi jest duży parking.
Bieszczady Cerkiew w Smolniku – współrzędne GPS: 49.209523, 22.687986
