Beskid Niski pełen jest pięknych drewnianych świątyń. Niejednokrotnie wyłaniają się zza zakrętów, otoczone niskim kamiennym murem zdobią krajobraz. Cerkiew w Brunarach jest jedną z nich, a jej wyjątkowy charakter doceniony został wpisem na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Aż do XIX wieku istniały dwie odrębne miejscowości: Brunary Wyżne lokowane przez biskupa Samuela Maciejowskiego, o których pierwsze informacje pochodzą z 1547 roku i Brunary Niżne lokowane przez biskupa Piotra Myszkowskiego, które wzmiankowane są po raz pierwszy w 1577 roku. Dzisiaj tereny tych dwóch wsi wchodzących w skład własności biskupiej tzw. państwa muszyńskiego są jedną wsią o nazwie Brunary. To właśnie tutaj na zakręcie drogi można obejrzeć drewnianą cerkiew UNESCO.
O czym przeczytasz we wpisie:
Łemkowie w Brunarach
Obecna cerkiew w Brunarach wzniesiona została pod koniec XVIII wieku. W owym czasie tereny te zamieszkiwali Łemkowie wyznania grekokatolickiego. Okoliczna ludność na początku XX wieku ulegała ukraińskim akcjom agitacyjnym i przechodziła na prawosławie, jednak w Brunarach do tego nie doszło. Po II wojnie światowej, w 1947 roku w ramach akcji „Wisła” wysiedlono mieszkańców Beskidu Niskiego. Świątynia pozbawiona wiernych grakokatolickich została w 1951 roku przekształcona w kościół katolicki pw. Wniebowzięcia NMP.
Cerkiew w Brunarach – architektura
Ciekawa forma budynku jest wynikiem przebudowy cerkwi w Brunarach w latach 1830-1831. Początkowo była to świątynia zbudowana w starszym wariancie północno-zachodniego typu budownictwa łemkowskiego. W wyniku przebudowy budynek został nienaturalnie wydłużony, co wyraźnie widać z zewnątrz, wydaje się wizualnie, że znikł w niej tradycyjny trójpodział, jednak we wnętrzu jest on zachowany: prezbiterium (sanktuarium), nawa i babiniec.
Wysoka wieża z izbicą wykończona jest z zewnątrz gontem, przykryta jest baniastym, blaszanym hełmem, od dołu otacza ją zachata, czyli lekkie ściany z desek, służyły one dawniej za gospodarczy składzik.
Dekoracja cerkwi w Brunarach
Po wejściu do świątyni przez wieżę zachwycają kolory, ściany są pomalowane na kolor miętowy, udekorowane są powtarzalnym motywem kwiatowym. Strop i wymalowane kolumny są w kolorze brudnego, ciemnego różu. Ciekawostką jest tutaj, że wnętrze wieży nie obejmuje całego babińca, ujmuje dwoma słupami jedynie jego fragment.
Nawa i prezbiterium także posiadają malowane stropy. Dekorowane są również ściany. Polichromia próbuje naśladować różne elementy architektoniczne, może tutaj wypatrzeć kolumny i pilastry, jest tu mnogość motywów roślinnych.
Ikonostas w cerkwi w Brunarach
Główną uwagę w dawnej cerkwi pw. św. Michała Archanioła w Brunarach przykuwa ikonostas, który zajmuje całą ścianę na wprost wejścia. Jest kompletny, wykonany został w 2. poł. XVIII w. Jest on bogato zdobiony, wydaje się, że złoto aż kapie z niego. Warto tutaj zwrócić uwagę na prazdniki, czyli ikony świąteczne, to te maleńkie owalne obrazy, swoim kształtem odróżniają się od okolicznych, które mają zazwyczaj kształt kwadratowy lub prostokątny.
Ciekawostka: W cerkwi pomiędzy cokołami i ikonami są carskie i diakońskie wrota. Wrota carskie, inaczej zwane królewskimi lub świętymi są pośrodku, przeznaczone są dla kapłana sprawującego liturgię, może także nimi przejść głowa państwa w dniu swojej koronacji. Boczne przejścia to wrota diakońskie, południowe służą do wejścia, a północne do wyjścia, korzystać z nich mogą kapłan, diakon i niższy kler bez szat liturgicznych.
Cerkiew grekokatolicka w Brunarach i jej bogate wyposażenie
Po zachwycie ikonostasem warto zwrócić uwagę jeszcze na inne elementy wystroju, cerkiew grekokatolicka w Brunarach ma naprawdę bogate wyposażenie. Są tutaj 4 ołtarze boczne, w których umieszczono obrazy: Pieta, Przemienienie Pańskie, Matka Boża z Dzieciątkiem, Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny. Niecodzienny jest wygląd ołtarza głównego, który skryty jest pod opartym na czterech kolumnach baldachimem.
Ciekawostką we wnętrzu jest ambona, której zwykle w cerkwiach nie było, a tutejsza pochodzi z XVIII wieku, miało to związek z dużą ilością wiernych w Brunarach. Obok ambony jest niewielka drewniana chrzcielnica. Uwagę też zwracają kolumny, na których wsparto chór, zdobione są motywem z gronami winogron.
Cerkiew w Brunarach – zabytek UNESCO
W 2013 roku cerkiew w Brunarach została doceniona jako zabytek wyjątkowy, wpisano ją na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w ramach transgranicznego polsko-ukraińskiego wpisu. Na liście znalazło się 16 cerkwi: 8 z obszaru Polski, 8 z obszaru Ukrainy. Ze świątyń położonych w Polsce możesz u mnie na blogu poczytać o cerkwi w Smolniku: Cerkiew w Smolniku. Zobacz pięknie położony zabytek UNESCO.
Cerkiew w Brunarach – informacje praktyczne:
- Przy cerkwi jest niewielki parking dla samochodów.
- Wnętrze świątyni można zwykle oglądać przez zamontowane kraty, drzwi są otwarte.
- Cerkiew pw. św. Michała Archanioła w Brunarach jest jednym z obiektów na Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce.
Cerkiew pw. św. Michała Archanioła w Brunarach – współrzędne GPS: 49.534061, 21.032708
