Kurhany zawsze kojarzą mi się z Władcą Pierścieni i wydarzeniami z tomu pierwszego, gdy drużyna poznaje Toma Bombadila, który uwalnia bohaterów uwięzionych przez upiory w starożytnym grobowcu. A wiesz, że takie miejsca można podziwiać w Małopolsce?
W pobliżu drogi krajowej nr 966 łączącej Wieliczkę z Gdowem można obejrzeć niepozorne pagórki – są to kurhany w Jawczycach, znajdują się one w tzw. Sosnowym Lesie. Gdyby nie kierunkowskaz przy drodze, można byłoby w ogóle nie zwrócić na nie uwagi, lecz nawet z tą wiedzą, potrzebne jest wprawne oko i sprzyjająca pora roku, gdyż po przeminięciu wiosny giną w „chaszczach”.
O czym przeczytasz we wpisie:
Kurhany w Jawczycach – cmentarzysko neolityczne
W Jawczycach znajdują się trzy stanowiska archeologiczne, dwa są blisko siebie i te właśnie opisuję, a trzecie znajduje się nieco dalej, na skraju lasu, w stronę Wiatowic, w których również odnaleziono kurhany. Pierwsze badania tutaj prowadził amatorsko T. Żabik w okresie II wojny światowej, w 1948 roku Piotr Galas jako pierwszy opublikował informację o tym miejscu. W 1952 roku Andrzej Żaki działając w ramach Karpackiej Ekspedycji Archeologicznej, zinwentaryzował 14 kurhanów i sporządził wstępny plan cmentarzyska. Dalsze badania odbyły się 10 lat później.
Największy kurhan w Jawczycach
Główna część cmentarzyska, czyli stanowisko nr 1 to kilkanaście pagórków, które najpiękniej prezentują się wiosną – domyślam się, że dla Ciebie to może nie być najlepszy pomysł na „romantyczną wycieczkę” po lesie, lecz jeśli lubisz poznawać nowe miejsca, ciekawostki i przyrodę, to naprawdę warto tutaj zajrzeć o tej porze roku. Na przełomie marca i kwietnia poszycie pokrywa biała łąka z zawilców gajowych, jest tu naprawdę przepięknie, porastają one także grobowce, podkreślając ich kształt.
Największy kurhan w Jawczycach znajduje się 200 metrów w linii prostej od właściwego skupiska kurhanów. W latach 1960-1961 Helena Zoll-Adamikowa i Józef Niżnik ponownie zinwentaryzowali stanowisko i przebadali podobno (ponieważ nie mam pewności, a źródła różnie podają) trzy kurhany, w których odkryli „m.in. pochówek kultury ceramiki sznurowej i wtórny pochówek kultury mierzanowickiej (kopiec 2), a pod płaszczem wczesnośredniowiecznego kurhanu (kopiec 15) pozostałości 5 jam osadowych tej samej kultury” – podaję za: „Wyniki inwentaryzacji i badań nieinwazyjnych kopców ziemnych na stanowiskach Bochnia 120 i Łapczyca 90 w kontekście problemu występowania kurhanów na lessach wielicko-bocheńskich” Jarosław M. Fraś, Marek Materna.
Z jakiego okresu pochodzą kurhany w Jawczycach?
Badania archeologiczne przeprowadzone w Jawczycach wykazały, że obszar ten był zamieszkiwany w okresie neolitu, epoki brązu i wczesnego średniowiecza, a nasypy nierzadko wykorzystywano wtórnie – i tak oto w jednym z kurhanów odnaleziono pochówek wczesnośredniowieczny.
Kurhan usypany został z glinki podkarpackiej. W nasypie wyróżniono 3 kompleksy nawarstwień:
- humus i darń.
- glinka zwietrzała, jednolita, barwy brunatnej.
- glinka zbita z żyłkami z glinki białawej, brunatna.
W centralnej części mogiły, częściowo w calcu gliniastym, częściowo na stropie jamy wczesnobrązowej leżały szczątki szkieletu, głową skierowane na wschód (informacje z tablicy przy kurhanie, która jeszcze kilka lat temu wisiała na słupku obok pagórka). Zachowały się fragmenty mózgoczaszki, zęby oraz prawie całkowicie rozłożone kości udowe. Według ekspertyzy Zakładu Antropologii UJ prawdopodobnie był to mężczyzna w starszym wieku. W pobliżu górnej części prawego uda leżał dobrze zachowany denar krzyżowy z I poł. XI w. Przy lewym udzie znaleziono szczątki silnie skorodowanego przedmiotu żelaznego z tulejką i jednostronnym ostrzem (pseudogrot włóczni). W nasypie znaleziono także fragmenty górnej części glinianego naczynia wczesnośredniowiecznego.
Ciekawostka: Kurhany na obszarze Pogórza nie są rzadkie, można je także obejrzeć na górze Trupielec, którego nazwa wydaje się dość adekwatna do „skarbów”, które skrywają rosnące tutaj lasy, lecz nawiązuje do innej historii – potyczki ze Szwedami w XVII wieku.
Jak znaleźć kurhany w Jawczycach?
Początkowo jest łatwo, gdyż przy drodze krajowej nr 966 ustawiono kierunkowskaz, trzeba skręcić do Jawczyc, lecz dalej pozostają poszukiwania na własną rękę. Po dojechaniu do lasu trzeba skręcić w prawo i od razu w drogę szutrową w lewo, samochód można zostawić na starcie (współrzędne GPS parkingu 49.940444, 20.176369) lub pojechać nieco głębiej w las, ominąć dom i zostawić samochód na niewielkim „parkingu” przy drodze, który jest zaraz za zabudowaniami (współrzędne GPS: 49.938645, 20.180388) Uwaga! To miejsce w głębi lasu może być niedostępne po opadach deszczu, więc jeśli nie masz samochodu terenowego, to nie polecam, gdyż zakopanie się w błocie nie jest fajnie, więc jak coś, wybierz opcję krótkiego spacerku z parkingu nr 1.
Największe skupisko znajduje się przy miejscu do zaparkowania w głębi lasu, po prawej stronie od drogi. Wszystkie pagórki, które tam wypatrzysz, są kurhanami, jest to stanowisko archeologiczne nr 1, lecz największy z kurhanów i co ciekawe, dużo późniejszy, znajduje się nieco dalej – można do niego dojść wzdłuż ogrodzenia domu przy drodze, trzeba nieco zejść w dół zbocza, tam jest drugi dom i naprzeciwko wjazdu do niego, po prawej stronie od drogi zobaczysz kurhan z tablicą. Można także dojść do niego drogą leśną, która schodzi w dół w tym kierunku.
Droga do kurhanów w Jawczycach
Ścieżka do zbadanego kurhanu w Jawczycach
Kurhany w Jawczycach – parking, informacje praktyczne
- Samochód można zaparkować w dwóch miejscach, z tym że droga do dalszego „parkingu” może być nieprzejezdna po opadach deszczu. Parking 1: 49.940444, 20.176369; parking 2: 49.938645, 20.180388.
- Miejsce jest dostępne 24/7, lecz przez położenie w lesie, w pobliżu domostw, nie polecam zwiedzania po zmroku, aby nie niepokoić mieszkańców okolicznych domostw (nie mam na myśli upiorów). Najlepiej wybrać się tutaj wiosną.
Kurhany w Jawczycach – współrzędne GPS: skupisko kurhanów 49.938566, 20.179904; kurhan z tablicą 49.940581, 20.181404; stanowisko w pobliżu Wiatowic 49.941499, 20.192719.
