Cmentarz parafialny w Gdowie to miejsce, w którym można przypomnieć sobie historię wojenną tutejszych ziem – jest tu kopiec na mogiłach powstańców 1846 roku, kwatera cmentarza wojennego z I wojny światowej, grób poległych w II wojnie światowej i krzyż partyzancki upamiętniający walczących w II wojnie światowej. Znajdziesz tu także kilka zabytkowych grobów w pobliżu ufundowanej przez Eleonorę Fihauserową kaplicy.
Cmentarz w Gdowie powstał na początku XIX wieku, wtedy był daleko poza centrum miejscowości i w sumie niewiele się zmieniło, dookoła są pola uprawne. Wcześniej chowano zmarłych przy kościele Narodzenia NMP, a nowa lokalizacja wynikła z powodu dekretu cesarza Józefa II, który zakazywał pochówków na cmentarzach przykościelnych, a także nakazywał obowiązek lokowania nowych cmentarzy poza miastem. Przykładem podobnej inwestycji jest cmentarz w Nowej Hucie, dzielnicy Krakowa, na którym również znajdziesz kwaterę cmentarza wojennego z I wojny światowej, ale o tym innym razem.
O czym przeczytasz we wpisie:
Kaplica cmentarna i tajemnicze podziemne tunele
Najstarsze, kamienne nagrobki w Gdowie można obejrzeć przy kaplicy cmentarnej, na której ścianie jest tablica pamiątkowa na cześć fundatorki budynku – Eleonory Fihauserowej z Lanckorońskich herbu Zadora, dziedziczki Fałkowic. Na tablicy jest medalion z wizerunkiem Eleonory, oryginalny portret wisi w dworze Fihauserów (obecnie nazywany dworem Habichtów lub dworem Bednarskich) przy ul. Myślenickiej – budynek ciężko dojrzeć, jest to własność prywatna, znajduje się w głębi działki przy pomniku Bartosza Głowackiego. Eleonora sfinansowała również rozbudowę kościoła w Gdowie.
Eleonora Fihauserowa zmarła w 1850 roku, pochowana została w „ukrytej krypcie” pod kaplicą cmentarną. Przypuszcza się, że kaplica wraz z kryptą zbudowana została celowo, aby mogli się tutaj spotykać przyszli powstańcy 1846 roku. Podobno były tu podziemne tunele z ukrytymi wokoło cmentarza wejściami, lecz czy tak było naprawdę? Nie wiem, lecz zwykle w każdej legendzie tkwi ziarnko prawdy.
Grób rodziny Feillów w Gdowie
Jednym z ciekawszych nagrobków na cmentarzu jest grób rodziny Feillów, właścicieli pięknego drewnianego dworu Bella Vita w Woli Zręczyckiej. Ten zabytkowy budynek znajduje się na Szlaku Zabytków Architektury Drewnianej w Małopolsce i można go oglądać z zewnątrz, a nawet wewnątrz po wcześniejszym umówieniu się z właścicielami.
Grobowiec rodziny Feill w Gdowie zwieńczony jest figurą św. Marii Magdaleny, która depcze stopą czaszkę – to dzieło Wojciecha Samka, bocheńskiego rzeźbiarza, który uczył się u Franciszka Wyspiańskiego, ojca Stanisława, tego, który napisał m.in. „Wesele”. Wojciech Samek jest również autorem pomnika na kopcu w Gdowie.
Kopiec w Gdowie – pamięci powstańców 1846 roku
W północno-wschodnim narożniku cmentarza można dojrzeć wysoki kopiec zwieńczony figurą, niegdyś znajdował się on poza murami obiektu. W miejscu tym pochowano 154. powstańców, którzy polegli w bitwie pod Gdowem 26.02.1846 roku. Kopiec ku pamięci poległych usypano w 1896 roku, lecz dopiero w 1906 roku zwieńczono go pomnikiem z figurą płaczącej Racheli, która symbolizuje tutaj płaczącą Polskę. U stóp Racheli siedzi podrywający się do lotu orzeł, a nad jej głową jest krzyż z napisem: „Boże zbaw Polskę”.
Na postumencie figury umieszczono tablice pamiątkowe, pierwsza z napisem: „Rachel płacząca synów swoich i nie chciała się dać pocieszyć iż ich nie masz (Jerem XXXI 15). Poległym za ojczyznę pod Gdowem 1846-1906 r. R.I.P.”, druga poświęcona jest pamięci Michała Rottermunda z Przybrodza, dowódcy oddziału powstańczego pod Gdowem i jeszcze jedna z wykazem imion i nazwisk powstańców.
Kopiec został w ostatnich latach odnowiony, na jego szczyt prowadzi ścieżka z barierką, a boki obsadzone zostały płożącymi się roślinami – przed remontem był on już niemal cały zakryty jałowcem.
Cmentarz wojenny w Gdowie – nr 375
Obok kopca ku pamięci powstańców znajduje się cmentarz wojenny nr 375 – Gdów, z charakterystycznymi dla okręgu X Limanowa niskimi płytami z krzyżami, które od razu kojarzą się z projektami Gustawa Ludwiga i jest to dobre skojarzenie.
Niewielki cmentarz wojenny w Gdowie to 9 wyraźnie zaznaczonych mogił, lecz w pierwotnym planie cmentarz wojenny nr 375 obejmował 11 grobów, później dodano tu jeszcze jeden w 1917 roku (pochowano tu ułana Paula Wojtowicza). Obecny wygląd tego miejsca jest wynikiem remontu z 1966 roku, w którego czasie odlano betonowe zarysy mogił i popełniono wiele błędów, m.in. zamieniono krzyże miejscami i tak oto krzyż prawosławny, który był na grobie jedynego pochowanego tu Rosjanina szeregowego Avrasa Trochina ze 166 pułku piechoty, znajduje się na grobie w prawym, górnym narożniku, a prawdopodobnie pochowany on został w pierwszym grobie na prawo od furtki, a górny grób to miejsce spoczynku Josefa Walknera z III Regimentu Strzelców Cesarskich.
Pochowani są tutaj żołnierze armii Austro-Węgier z 34, 55 i 80 pułku piechoty, II pułku strzelców i 30 pułku ciężkiej artylerii polowej oraz 1 Rosjanin z 100. pułku piechoty. Zginęli oni w walkach w dniach 9-16.12.1914 roku, lecz na krzyżach widnieje też rok 1915 – to również błąd remontu z 1966 roku, możliwe, że pozyskano krzyże z innych cmentarzy i użyto ich tutaj.
Punktem centralnym cmentarza wojennego z I wojny światowej w Gdowie jest krzyż maltański ulokowany na niewielkim murze, od niego pociągnięte jest ogrodzenie składające się z betonowych słupków i metalowych rur pomiędzy nimi. Na cmentarz wchodzi się przez niewielką furtkę.
Przez wiele lat cmentarzem wojennym nr 375 w Gdowie opiekował się Tomasz Buda, który w wieku 18 lat znalazł się w szeregach armii austriackiej, a w czasie II wojny światowej współpracował z podziemiem. W 1986 roku został on odznaczony przez prezydenta Austrii Złotym Medalem Zasługi, odznaczony został również przez Austriacki Czarny Krzyż – organizację, która m.in. zajmuje się opieką nad cmentarzami wojskowymi z okresu I wojny światowej.
Cmentarz z II wojny światowej w Gdowie
W tej samej części cmentarza, w której znajduje się kopiec powstańców w Gdowie i cmentarz wojenny z I wojny światowej, można wypatrzeć zbiorową mogiłę żołnierzy Wojska Polskiego, którzy polegli w 1939 roku. Tu również upamiętniony został powstaniec styczniowy – Stanisław Nałęcz Grzesicki, który zmiarł w 1928 roku.
Zbiorowy grobowiec z II wojny światowej w Gdowie zwieńczony jest krzyżem z napisem Honor i Ojczyzna, pod nim znajduje się napis: „Poległym w obronie Polski w 1939 roku”, poniżej tablica z wymienionymi 13. osobami, które poległy 6.09.1939 roku.
Krzyż partyzancki na cmentarzu w Gdowie
W zakątku mogił powstańczych i wojennych postawiono kolejny „pomnik dla walczących”, w 2019 roku stanął tu metalowy krzyż partyzancki zwieńczony orłem w koronie. Umieszczono go tu z staraniem Stowarzyszenia „Żandarmeria” z Nowego Sącza – tabliczka znajduje się z tyłu krzyża.
W przecięciu ramion znajduje się tablica o treści: „Bóg Honor Ojczyzna. Ku chwale żołnierzy podziemia niepodległościowego i mieszkańców okolicznych miejscowości wspierających partyzantów. Oddziały: Narodowej Organizacji Wojskowej por. Lecha Masłowskiego „Jerzego”, por. Józefa Lessera „Jastrzębskiego”, Narodowych Sił Zbrojnych: kpt. Jana Dubaniowskiego „Salwy”, Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, por. Gustawa Rachwalskiego „Pogroma”. Cześć Ich Pamięci ad. 2019”.
Cmentarz wojenny w Gdowie – parking, informacje praktyczne
- Cmentarz wojenny nr 375 z I wojny światowej znajduje się w obrębie cmentarza parafialnego w Gdowie w jego północno-zachodnim narożniku. Tu również można znaleźć kopiec powstańców krakowskich, cmentarz z II wojny światowej (grób), krzyż partyzancki.
- Zabytkowe nagrobki znajdują się przy kaplicy cmentarnej w Gdowie.
- Do cmentarza najłatwiej dojechać ul. Cmentarną od strony ul. Krakowskiej, można również podjechać od strony ul. Cegielnianej.
- Przy cmentarzu znajduje się duży parking.
Gdów cmentarz wojenny – współrzędne GPS: 49.917718, 20.198272
