Wybierając się do krzesła Kantora w Hucisku niedaleko Wieliczki warto obejrzeć inne zabytki wsi, wśród nich zobaczysz pochodzący z początku XX wieku grobowiec Lipowskich. Znajdziesz go przy drodze, niedaleko znaku prowadzącego do pomnika.
Grobowiec Lipowskich w Hucisku znajduje się w lesie przy drodze prowadzącej z Kunic do Grajowa. Łatwo go przeoczyć, gdyż z drogi widoczny jest jedynie komin z krzyżem, który wyrasta ze wzgórza. Jednak obserwując dokładnie trasę, można po lewej zobaczyć szlaban, jest przy nim sporo miejsca, aby zaparkować samochód. Zachęcam jednak do spaceru z Hucisk i zaliczenia wszystkich punktów zorganizowanej tutaj ścieżki kulturowej, na której znalazł się również ten zabytek.
Za szlabanem ciągnie się droga, możesz dostrzec na drzewie oznaczenie żółtego szlaku, lecz zignoruj go, jest to szlak prowadzący z Wieliczki do Dobczyc. Jak miniesz wzgórze po swojej lewej stronie, skręć w lewo i dotrzesz do wejścia do mogiły.
Grobowiec w Hucisku
Grobowiec Lipowskich przez ponad 100 lat wkomponował się w krajobraz, gdyby nie komin, krzyż, ściana z wrotami i prowadząca wykopem droga, można byłoby pomyśleć, że jest to naturalne wzgórze. Mogiła przypomina nieco kurhan, nieco bunkier z wąskim dojściem w okopach. Dookoła rosną drzewa. Przed wejściem ustawiono tablicę informacyjną, z której można dowiedzieć się najważniejszych informacji o historii miejsca.
Lubiła tutaj przychodzić Zofia z Uznańskich Lipowska, wtedy jeszcze wzgórze nie było zalesione, podobno przy dobrej pogodzie widać stąd było Tatry. Miejsce to tak podobało się Zofii, że postanowiła, że właśnie tu chce zostać pochowana i tak oto powstała mogiła, w której spoczęły szczątki wielu członków rodu Lipowskich. Ostatni pochówek odbył się w 2004 roku, tablica należy do barona Stefana Leona Lipowskiego.
Pochowani w grobowcu Lipowskich w Hucisku
Grobowiec w Hucisku sam w sobie nie jest wyjątkowo ciekawym zabytkiem, lecz pochowani tutaj tworzą niesamowitą historię miejsca. Teraz będzie nudny fragment historyczny z wieloma datami, więc możesz go pominąć i skoczyć do ostatniego nagłówka, w którym jest według mnie najlepsza historia związana z „lokatorami” grobowca.
We wnętrzu grobowca można doliczyć się 12 miejsc pochówku, lecz nie wszystkie są czytelne lub nie wszystkie miejsca wykorzystano, tego nie wiem. Pierwszą pochowaną tutaj osobą była Zofia z Uznańskich Lipowska urodzona w 15.05.1834 roku w Szaflarach, zmarła 1 maja 1907 roku, tablica wykonana jest z piaskowca i widać na niej upływ czasu, powoli informacje zacierają się.
Na szczególną uwagę zasługują dwaj pochowani tutaj panowie:
- Artur Lipowski, o którym z tablicy nagrobnej można wyczytać, że urodził się 24.02.1923 r. w Krakowie, zginął za wolność 10.06.1945 w Lublinie; Armia Krajowa Korpus Dywersji Wojskowej Cicho Ciemni Oddział Zapory.
- Reichsgraf Gustav von Geldern-Egmond zu Arçen, geboren 2 Marz 1837, 1915 in Wien – część tablicy jest zniszczona.
Artur baron Lipowski „Turek” (od zdrobnienia imienia Arturek) wstąpił do AK. Służył w Oddziale Dyspozycyjnym Kedywu Okręgu AK Lublin majora Hieronima Dekutowskiego „Zapory”. Musiał być dobrym mówcą, gdyż dowódca wyznaczał go do przemawiania, gdy trzeba było przekonywać miejscowych oraz żołnierzy „ludowego” Wojska Polskiego, aby nie strzelali do partyzantów podziemia. Jednak nie zabiły go kule, zmarł w szpitalu, dobiła go gruźlica.
Pochowany został w Hucisku 14.06.1945 r., ceremonię pogrzebową opisano w meldunku Urzędu Bezpieczeństwa, stąd wiadomo, że został pożegnany salwą z pistoletów.
Gustav von Geldern-Egmond zu Arçen to postać nieco ciekawsza. Pan ten był ojcem Izabeli Lipowskiej, która wyszła za mąż za barona Edwarda Lipowskiego, właściciela Huciska i okolicznych ziem. Tak oto Gustav, który nie pochodził z rodu Lipowskich, znalazł się w ich grobowcu, lecz co najciekawsze, zmarł daleko stąd i jego ciało przewieziono do Galicji pociągiem. Przed tym jednak odbyły się uroczystości pogrzebowe w kaplicy Szpitala Garnizonowego nr 1 w Wiedniu. Uczestniczył w nich przedstawiciel cesarza – arcyksiążę Leopold Salwator. Poza nim obecny był m.in. minister obrony krajowej, wielu wysokich stopniem wojskowych i delegacje oficerskie batalionów zapasowych. Następnie „trumna została odprowadzona na dworzec Kolei Północnej i przewieziona do Wieliczki”.
Gustav von Geldern-Egmond zu Arçen
Biografia Gustava obfituje w różnego rodzaju odznaczenia, był cenionym inżynierem wojskowym, uczestniczył w rozbudowie twierdzy Kraków oraz twierdzy Przemyśl. O jego wyjątkowości może świadczyć odznaczenie go w 1907 roku Krzyżem Wielkim Orderu Leopolda, który rzadko wręczano oficerom niebędącym arcyksiążętami.
W 1863 roku przydzielono go do Dyrekcji Inżynierii w Krakowie, służył tutaj do 1869 roku. Przebywał w twierdzy w czasie wojny prusko-austriackiej w 1866 roku. Ponownie oddelegowano go do tego miasta w czerwcu 1883 roku, gdy przeznaczono mu stanowisko szefa Dyrekcji Inżynierii i Budowy Fortyfikacji. W 1887 roku został przeniesiony, lecz to nie koniec jego krakowskiej historii. Pod koniec 1889 mianowano go na szefa inżynierii w I korpusie w Krakowie. W międzyczasie, w 1888 roku został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Leopolda za wcześniejsze zasługi przy rozbudowie fortyfikacji Malborghetto i Krakowa.
To właśnie w Krakowie urodziła się jedyna córka Gustava, która powiązała go z Huciskiem, czyli Izabela Lipowska. Inżynier musiał zarazić córkę swoim zacięciem technicznym, gdyż w 1900 roku w urzędzie patentowym w USA zgłoszono wynalazek, którego była współautorką, był to rodzaj blachy falistej.
Najciekawsza historia z grobowca w Hucisku
Będzie to historia związana z zasłużonym dla Twierdzy Kraków Gustavem von Geldern-Egmond zu Arçen, lecz rzecz będzie dotyczyła Twierdzy Przemyśl, w której projektowaniu Gustav również uczestniczył.
W 1896 roku cesarz Franciszek Józef doglądał manewrów w Twierdzy Przemyśl. Generał Geldern-Egmond zaproponował, aby sprawdzić odporność fortu oraz oddziaływanie psychologiczne ostrzału na ludzi, którzy mieliby w nim w tym czasie przebywać. Cesarz się zgodził i 14 września 1896 r. wydał rozkaz ostrzału fortu X „Orzechowce”, w którym zamknięci zostali ochotnicy z komisji, która miała oceniać skutki trafienia. Może już się domyślasz, kto był jednym z ochotników?
W kazamacie komendanta zostali zamknięci: generał dywizji Gustav Geldern-Egmond zu Arçen, podpułkownik Carl Csongvay de Cseges, pułkownik Nikolaus Ritter von Wuich, pułkownik Theodor Pietsch Edler von Sidonienburg, major Karl Strzechowski i 4 kapitanów. Ostrzał trwał 6 godzin, na fort spadło ponad 100 pocisków, wszyscy ochotnicy przeżyli, tylko jeden z członków komisji „dostał rozstroju nerwowego”.
Ulepszenia fortyfikacji sprawdziły się, Gustav von Geldern-Egmond zu Arçen rzeczywiście znał się na swoim fachu.
Tak szczegółowe informacje o pochowanym w Hucisku Gustavie von Geldern-Egmond zu Arçen zaczerpnęłam z wpisu na stronie austro-wegry.eu: FZM. Reichsgraf Gustav von Geldern-Egmond zu Arçen (1837-1915). Można tutaj znaleźć jeszcze więcej informacji o tej ciekawej postaci.
Grobowiec Lipowskich w Hucisku – parking, informacje praktyczne
- Samochód można zaparkować przy szlabanie, jest tu sporo miejsca: 49.91690, 20.12352
- Grobowiec jest jednym z punktów ścieżki kulturowej w Hucisku. Więcej o tej ścieżce przeczytasz we wpisie: Nowa ścieżka kulturowo-przyrodnicza w Hucisku w gminie Gdów.
- Żółty szlak przechodzący obok grobowca Lipowskich prowadzi z Wieliczki do Dobczyc.
Grobowiec Lipowskich w Hucisku – współrzędne: 49.91691, 20.12349
