Beskid Wyspowy był świadkiem krwawych potyczek w czasie obu wojen światowych. Świadectwem I wojny są liczne cmentarze, a po drugiej pozostały przede wszystkim pomniki. Najciekawszy z nich można znaleźć na granicy Kasiny Wielkiej i Mszany Dolnej – to tak zwany pomnik Ułanów.
Pełna nazwa pomnika to pomnik 24. Pułku Ułanów 1939 roku, postawiony jest on na polanie Mogiła w Kasinie Wielkiej. Najłatwiej dotrzeć do niego jadąc drogą nr 964 z Kasiny Wielkiej do Mszany Dolnej, trasa na tym odcinku wznosi się, by następnie opaść za zakrętem. To właśnie na tym zakręcie trzeba zjechać na wprost na drogę polną, zostawić samochód na wyjeżdżonym fragmencie ziemi i pójść dalej na wprost. Miejsca pamięci nie sposób przeoczyć.
O czym przeczytasz we wpisie:
24. Pułk Ułanów we wrześniu 1939 roku
Pomnik Ułanów w Kasinie Wielkiej poświęcony jest żołnierzom, którzy 4 września 1939 roku zginęli w czasie walk. W pobliżu polany Mogiła przebiegała linia obrony, która miała na celu zatrzymanie korpusu pancernego generała Kleista nacierającego od strony Słowacji. Obroną po stronie polskiej kierował pułkownik Stanisław Maczek, to on skierował 24. Pułk Ułanów do wzmocnienia obrony w rejonie Kasiny Wielkiej.
Ułani wspierani byli przez Korpus Obrony Pogranicza (KOP), tankietkami i kompanią czołgów Vickers, dzięki czemu wyparli Niemców pod Mszanę Dolną. W tym dniu poległo 14. żołnierzy 24. Pułku Ułanów, siedmiu z nich, wraz ze swoim dowódcą porucznikiem Zdzisławem Hemplem pochowanych zostało na cmentarzu parafialnym w Kasinie Wielkiej. Potyczki nie przetrwały także dwa Vickersy – z czego jeden osunął się do potoku, leżał tam jeszcze po wojnie.
Wieżyczka pomnika Ułanów w Kasinie Wielkiej
Pozostawiony w potoku czołg Vickers stał się łupem okolicznej ludności, która rozebrała go na części przydatne w gospodarstwie. Tak oto wieżyczka Vickersa została obudową studni – w tej formie odnalazł ją miejscowy artysta Stanisław Dobrowolski. Rzeźbiarz stworzył z wojennej pamiątki niesamowity pomnik, który swą formą jednych zachwyca, innych gorszy, gdyż zniszczono bezcenny fragment czołgu – a ocalałych elementów uzbrojenia z września 1939 roku jest niewiele.
Ciekawostka: Odbudowany czołg Vickers E można obejrzeć w Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu.
Niesamowity pomnik Ułanów w Kasinie Wielkiej
Forma pomnika poświęconego ułanom jest wyjątkowa. Na kamiennej podmurówce, umieszczono rzeźbę autorstwa Stanisława Dobrowolskiego. Pocięta palnikiem acetylenowym wieżyczka czołgu przedstawia m.in. twarze ludzkie, do niej przyspawany jest Chrystus w cierniowej koronie, nad którym wznosi się ku niebu krzyż. Z pewnością nie da się przejść obojętnie obok tego wyobrażenia.
Obok ustawiona jest tablica z napisem 24. Pułk Ułanów i wymienionymi 10. żołnierzami, których pamięci poświęcone jest miejsce. Poległo tu jednak aż 14. żołnierzy strony polskiej. Ciekawa jest forma podtrzymującego inskrypcję słupa, który przypomina słup obozowy, z kolcami drutu i podłączeniami do prądu – jego widok tworzy wrażenie niepokoju.
Renowacja pomnika 24. Pułku Ułanów w Kasinie Wielkiej
W ostatnich latach pracownicy Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu zdjęli wieżyczkę pomnika i dokonali gruntownej renowacji zabytku. W wyniku tych działań zmieniły się nieco kolory pomnika i tablicy, co widać na zamieszczonych przeze mnie w artykule zdjęciach. Znikły czerwone ciapki na końcach cierni, koronie i krzyżu. Tablica nabrała blasku, pozbawiono ją czerni i czerwieni, obecnie błyszczy czystą barwą miedzi. Sam pomnik z zielonego zmienił się w czarny. Obrócono czaszę pomnika.
Czy są to zmiany na lepsze? Nie wiem, pozostawię to indywidualnej ocenie. Najważniejsze, że pomnik pamięci 24. Pułku Ułanów w Kasinie Wielkiej został zabezpieczony od korozji i przetrwa kolejne lata.
W 2018 roku na cześć dowódcy 10. Zmotoryzowanej Brygady Kawalerii, Stanisława Maczka, posadzono przy pomniku dąb i nazwano imieniem generała.
Skąd nazwa polany Mogiła?
Umiejscowienie pomnika na polanie o znamiennej nazwie może pociągnąć skojarzenie, że pomnik jest ustawiony na grobowcu poległych w czasie II wojny żołnierzy, lecz Mogiły odnoszą się do innej historii. Podobno w XIX wieku chowano tu zwierzęta gospodarskie, które padły w czasie pomoru. Druga legenda powiada, że mieściły się tu mogiły konfederatów barskich. Jak jest naprawdę? Pewnie tego nikt żyjący nie wie i się nie dowie. Wspomnij jednak tych, którzy tu zginęli.
UWAŻAJ na węże!
Wokoło pomnika ustawione są głazy, w lecie w ich cieniu kryją się węże, można je też spotkać na kamieniach, gdy grzeją się w słońcu. Nie przejmują się obecnością ludzi, dlatego uważaj w czasie swojej wizyty tutaj i nie daj się bestiom!
Współrzędne: 49.70748, 20.12624
