Tatrzański Cmentarz Symboliczny pod Osterwą w Tatrach Wysokich na Słowacji

Wąska ścieżka sprowadza nieco w dół, potargane tatrzańskie szczyty znikają zasłonięte drzewami, słychać szum potoku, nad którym posadowiona jest drewniana kładka. Kilka kroków, aby odczytać tablicę, która informuje, że wchodzi się na teren symbolicznego cmentarza, prośba, aby zachować ciszę – to wydaje się oczywiste w górach, lecz pewnie nie dla wszystkich. Obok niewielki plan nekropolii. Znasz cmentarz pod Osterwą w Tatrach Wysokich?

Symbolický Cintorín Pri Popradskom Plese na Słowacji, znany w Polsce pod nazwami Symboliczny Cmentarz Ofiar Tatr lub Tatrzański Cmentarz Symboliczny, zaczął powstawać w latach 30. XX wieku na zachodnich stokach Osterwy w Tatrach Wysokich. Miejsce ciekawe, pięknie położone, upamiętnia ludzi, którzy zginęli w górach.

Szlak na Tatrzański Cmentarz Symboliczny pod Osterwą

Do górskiego cmentarza można dojść z dwóch stron – ścieżką od strony Popradzkiego Stawu lub z niebieskiego szlaku nad Popradzki Staw, który rozpoczyna się przy stacji „Elektriczki” Popradske Pleso (Popradzki Staw). W tym miejscu można także zaparkować samochód, parking jest płatny, opłata całodniowa (w 2021 roku kosztował 10 euro), można ją uiścić w parkomacie lub u pana w budce.

Czas przejścia szlakiem niebieskim spod przystanku kolejki do Popradzkiej Polany oszacowany jest na 1 h 15 min, mi zajęło to 52 minuty, lecz udało mi się zaparkować niedaleko od wejścia na szlak. Z tego miejsca w prawo odbija żółty szlak na Tatrzański Cmentarz Symboliczny pod Osterwą, którym można pójść aż do Popradzkiego Stawu.

Niebieskie znakowanie wiedzie asfaltową szosą, dochodzi ona aż do Popradzkiego Stawu, poprowadzona jest tędy także trasa dla rowerów, więc trzeba się pilnować.

Żółty szlak do cmentarza pod Osterwą wiedzie wąską leśną ścieżką, która najpierw opada do potoku, aby następnie piąć się w górę. Symboliczna nekropolia jest malowniczo rozłożona na zboczu, trasa tworzy pętlę. Są tu kamienne schody, na które na starość narzekała jedna z budowniczych, gdy nogi odmawiały już posłuszeństwa. Zwiedzanie od startu do powrotu na niebieski szlak zajęło mi 40 minut. Czas przejścia żółtym szlakiem od Popradzkiej Polany do Hotelu górskiego Popradske Pleso obliczony jest na 30 minut (w obu kierunkach tyle samo).

Symboliczny Cmentarz Ofiar Tatr

Pierwszy projekt cmentarza symbolicznego w Tatrach powstał w 1922 roku, wizję taką wysnuł malarz Otakar Štáfl i jako miejsce wybrał zbocze na zachodnim brzegu Szczyrbskiego Jeziora, lecz pomysł nie otrzymał aprobaty. Otakar powrócił do tematu w 1928 roku, gdy wraz z żoną stał się dzierżawcą schroniska nad Popradzkim Stawem. Pozwolenie uzyskał w 1934 roku. Miejsce, w którym znajduje się Symboliczny Cmentarz Ofiar Tatr, znalazła Genia Vyskočilova, to ona jest autorką motta: „Mŕtvym na pamiatku, živým na výstrahu”, które po polsku oznacza: Martwym na pamiątkę, żywym na przestrogę. Znana jest także z tego, że porządkowała miejsce pod cmentarz, sadziła tu rośliny i ufundowała odlany w 1937 roku dzwon do kapliczki.

Właściwe prace rozpoczęły się pod Osterwą 19 lipca 1936 i można powiedzieć, że nie zakończyły się do dziś, gdyż nowe tablice przybywają w ciągu lat. Cmentarz o i poświęcono 11 sierpnia 1940 roku.

Krzyże na cmentarzu pod Osterwą

Kolorowe krzyże na cmentarzu pod Osterwą są czymś, co wyróżnia to miejsce. Wykonane z drewna, pomalowane na niebiesko, czerwono i czarno, z rzeźbionymi motywami roślinnymi, gwiazdami, sercami – te krzyczące żółcią, zielenią, bielą i barwą pomarańczową. Gdzieniegdzie można wypatrzeć brąz, który wydawałby się czymś najbardziej naturalnym tutaj. Niektóre z nich nakryte są półokrągłym daszkiem, jedynie wielki krzyż na wejściu ma spadzistą ochronę, jak dach dwuspadowy.

Charakterystyczna forma krzyży ma umocowanie w słowackiej kulturze. Pomysłodawca cmentarza symbolicznego, Otakar Štáfl, w 1912 roku po raz pierwszy wyjechał na Słowację, udał się do wsi Detva. Ludność tej miejscowości ustawiała na grobach i przy drogach bogato zdobione motywami florystycznymi oraz geometrycznymi krzyże drewniane. Otakar naszkicował wiele z nich. Motyw ten tak bardzo zapadł mu w pamięć, że gdy w 1922 roku wpadł na pomysł utworzenia cmentarza symbolicznego, wykorzystał go w swoich szkicach.

Krzyże na Tatrzańskim Cmentarzu Symbolicznym pod Osterwą w założeniu miały być różnej wielkości i w różnych kolorach, nie tylko dlatego, że nawiązywały do folkloru – to miał być sposób na odróżnienie tego miejsca od cmentarzy wojennych z I wojny światowej. Rzeczywiście mogłyby nasuwać takie skojarzenie, gdy spojrzy się na projekty Dušana Jurkoviča, który także jest częścią tej historii, gdyż Otakar Štáfl chciał, aby ten wybitny architekt zaprojektował kapliczkę cmentarną.

Niesamowite krzyże, które do dzisiaj zdobią to miejsce, wykonano w Detvie, Otokar Štáfl pomagał w ich osadzaniu. W 1938 roku zamówiono największy z nich, o wysokości 8-10 metrów, w planach było osadzenie na nim rzeźby Jezusa Ukrzyżowanego, lecz do realizacji wizji nie doszło.

We wstępnym projekcie na krzyżach miały być umieszczone imienne tabliczki, jednak zrezygnowano z tego pomysłu.

 Ciekawostka: Rzeźbione drewniane krzyże nie są wyłącznie domeną słowackiego folkloru, można także obejrzeć kolorowe dzieła sztuki w Rumunii. W miejscowości Săpânța znajduje się tzw. Wesoły Cmentarz, a w miejscowości Loman można zobaczyć inną ciekawostkę, mianowicie rzeźbione słupy nagrobne, lecz tym razem saute, bez kolorowej farby.

Kapliczka na Tatrzańskim Cmentarzu Symbolicznym

Początkowo Otakar Štáfl chciał namówić do współpracy projektanta cmentarzy z I wojny światowej Dušana Jurkoviča, lecz ten nie odpowiedział na korespondencję. Kolejnym wybranym projektantem był inżynier Ladislav Horák z Pragi, lecz jego wizja kapliczki została odrzucona ze względu na brak powiązania z miejscową tradycją – wyglądała jak spora chata z bali z wieżyczką zakończoną sygnaturką z dzwonem. Ostatecznie wybrano projekt Róberta Vosyka.

Charakterystyczna kapliczka domkowa została wzniesiona na końcu schodów, na tle gór, jest wzorowana na słowackich kapliczkach ludowych. Dach pokrywa gont, wypuszczona jest nad nim niewielka wieżyczka, ściany są pobielone, wejście zamyka krata.

Symboliczny cmentarz pod Osterwą

Celem utworzenia cmentarza pod Osterwą było zebranie tablic ustawianych przez bliskich w miejscach, w których wymienieni ponieśli śmierć w górach. Początkowo miał on być poświęcony zmarłym w Tatrach – na wejściu, pod największym krzyżem można wypatrzeć napis na głazie: „Znamym i Neznamym Obetiam Vysokych Tater” – Znanym i nieznanym ofiarom Wysokich Tatr. Nad nim wyryty jest krzyż słowacki. Z czasem jednak zaczęto tu upamiętniać także osoby, które zginęły w bardzo oddalonych lokalizacjach, np. Wanda Rutkiewicz, czy Kacper Tekieli. Jest tu nawet tzw. Skała Himalaistów.

Cmentarz podzielony jest na sektory A-G. Główne wejście znajduje się na jego samym dole, od strony drogi asfaltowej biegnącej do Popradzkiego Stawu. Sektory E, F, D znajdują się nad kapliczką, prowadzi do nich ścieżka po schodach.

Obecnie symboliczny cmentarz w Tatrach to kilkaset tablic, które upamiętniają ponad 500 osób. Można wypatrzeć takie nazwiska jak: Jerzy Kukuczka (himalaista), Klimek Bachleda (pierwszy polski ratownik górski, który zginął podczas akcji ratunkowej), Mieczysław Karłowicz (kompozytor), Otakar Štáfl i Vlasta Štáflova.

 Ciekawostka: W roku 1926 Otakar Štáfl został autorem pierwszych w historii znaczków pocztowych o tematyce tatrzańskiej.

Tablice upamiętniające katastrofy lotnicze

Na cmentarzu uwagę przykuwa śmigło. Na tablicy pod nim można wypatrzeć długą listę z nazwiskami, to ofiary katastrofy na zachodniej ścianie Zadniego Gerlachu. Jest to najtragiczniejsza pod względem ilości ofiar historia lotnicza w Tatrach. Rosyjski samolot transportowy Li-2 rozbił się w nocy z 14 na 15 października 1944 roku. Na miejscu zginęło 21 żołnierzy i 3 członków załogi.

Na skalnej ścianie, na prawo od śmigła można wypatrzeć kolejną „tablicę lotniczą" – znajduje się ona po prawej stronie krzyża, u góry, widoczny jest na niej krzyż. Upamiętnia ona katastrofę śmigłowca PZL W-3 Sokół, który należał do TOPR. Do zdarzenia doszło 11 sierpnia 1994 roku w Dolinie Olczyskiej w Tatrach w czasie akcji ratunkowej. W wyniku uszkodzenia łopaty wirnika ta odcięła belkę ogonową śmigłowca, który spadł na ziemię w okolicy Wielkiego Kopieńca. Zginęły 4 osoby: Bogusław Arendarczyk, Janusz Rybicki, Stanisław Mateja Torbiarz i Janusz Kubica.

Tatrzański Cmentarz Symboliczny pod Osterwą – parking, szlak, informacje praktyczne

• Szlak na cmentarz pod Osterwą jest od 1.11. do 14.06. nieczynny.
• Parking znajduje się przy stacji kolejki tzw. Elektriczki – Popradske Pleso (GPS: 49.12612, 20.07464). Opłata za cały dzień wynosi 12,5 euro, można ją uiścić w parkomacie. Aktualny cennik opłat za parking możesz sprawdzić na stronie: Miasto Wysokie Tatry.
• Można tutaj dojechać pociągiem tzw. Elektriczką, która łączy najważniejsze miejscowości u podnóża słowackich Tatr Wysokich, od Szczyrbskiego Plesa po Tatrzańską Łomnicę. Do tych dwóch miejscowości także można dojechać pociągiem z południa Słowacji. Rozkłady jazdy i ceny biletów można sprawdzić na stronie: Elektriczka w Tatrach
• Szlak niebieski zaczyna się przy stacji pociągu, wiedzie do Popradzkiego Stawu, po drodze trzeba odbić w prawo na szlak żółty. Czas przejścia do żółtego szlaku na symboliczny cmentarz w Tatrach: 1 h 20 min (mi przejście zajęło 1 h).
• Warto wykupić ubezpieczenie w Tatry Słowackie, akcja ratunkowa górskiego pogotowia na Słowacji jest płatna.

Symboliczny cmentarz pod Osterwą – współrzędne: 49.14888, 20.08017