Podobno nikt tak pięknie nie opisał Gorców, jak Władysław Orkan, to on wprowadził do literatury urodę tych gór. Pewnie nie zdziwi Cię to, że stąd pochodził i tu żył, to właśnie w Gorcach możesz zwiedzić pięknie położoną drewnianą willę Orkanówkę – chatę pisarza. Zabytek ten znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce.
Władysław Orkan oficjalnie nazywał się Franciszek Ksawery Smreczyński, chociaż początkowo po ojcu nazywał się Smaciarz (Szmaciarz). Urodził się w 1875 roku w Gorcach, w zagórzańskiej rodzinie. Początkowo chodził do szkoły w Porębie Wielkiej, później do Szczyrzyca, a następnie do Krakowa – to właśnie w okresie szkolnym zaczął używać pseudonimu Orkan, ponieważ już wtedy zaczął publikować swoje utwory, a uczniom nie wolno było tego robić. Kariera pisarska nieco się Frankowi opłaciła, gdyż dzięki wynagrodzeniu za powieść wybudował piękną drewnianą willę na rodzinnej ziemi, dzisiaj znana jest jako Orkanówka.
O czym przeczytasz we wpisie:
Szlaki do Orkanówki w Gorcach
Orkanówka jest całkiem nieźle skomunikowana ze światem, prowadzi do niej widokowy żółty szlak pieszy z Koninek, czas przejścia: 45 min. Można także dojść do Orkanówki zielonym szlakiem z Niedźwiedzia, przy kapliczce ostatnia prosta żółtym szlakiem, czas przejścia: 1 h 20 min. W Niedźwiedziu na cmentarzu jest grób pierwszej żony Orkana i ich córki. Z obu kierunków trasa wiedzie asfaltową drogą, dlatego można tutaj po prostu wybrać się samochodem, lecz problematyczne jest jego zaparkowanie.
Jak dojechać do Orkanówki z Koninek?
Dom Władysława Orkana położony jest na zboczu Pustki w Gorcach, nieco na uboczu, a jednak tuż przy asfaltowej drodze łączącej Koninki i Niedźwiedź. Lepsza droga wiedzie od strony Koninek, jest przy niej dużo zabudowań, trzeba się jednak liczyć z tym, że jest ona stroma i bardzo szybko wyprowadza w górę. Jadąc od strony Poręby Wielkiej do wyciągu Tobołów, przy drodze jest ustawiony kierunkowskaz, można również kierować się oznaczeniami żółtego szlaku pieszego.
Stary cmentarz epidemiczny
Przed dojściem do Orkanówki widoczny jest poniżej lasu zagajnik olszynowy, pochowane tam zostały ofiary tyfusu i cholery z lat 1847-1848. Historia tych czasów, którą Władysław Orkan usłyszał od swojej matki, stała się dla niego inspiracją do powieści „Pomór”. Miejsce to oznaczone jest w terenie krzyżem. Niestety nie doprowadzę Cię tam, gdyż sama go nie odnalazłam, ciekawostkę znam jedynie z przewodników.
Kapliczka przy Orkanówce
Tuż przed dojściem do domu Władysława Orkana jest murowana kapliczka, która w 1918 roku ufundowana została przez matkę pisarza – Katarzynę Smreczyńską na skraju ojcowizny. Wystawiona została ona przez nią w podzięce za szczęśliwy powrót Władysława z I wojny światowej. Stąd jeszcze kilka kroków drogą obsadzoną przez pisarza jaworami i można podziwiać, jak pięknie położona jest nieruchomość. Zresztą, jeśli dotrzesz tu od strony Koninek, to już wiesz, że widoki z tego wzgórza są genialne.
Orkanówka – dom Władysława Orkana
Niegdyś wznosił się tutaj stary dom Szmaciarzy, w którym w 1875 roku urodził się Władysław Orkan. Działka była niewielka, położona wysoko na stoku góry, warunki życia tutaj nie były lekkie, mimo to Katarzyna Smreczyńska wykształciła dwójkę swoich synów. Jej matczyna miłość i poświęcenie dla potomstwa było ogromne, stała się ona inspiracją dla powieści „Matka” Ignacego Maciejowskiego. Raz w miesiącu szła pieszo do Krakowa z tobołkiem, żeby uczącym się synom zanieść jedzenie.
Piękną willę w stylu zakopiańskim Władysław zaczął budować w 1903 roku, ukończona została w 1906 roku. Pieniądze na budowę miał za powieść „W roztokach”. Marzyło mu się, że Orkanówka wykończona będzie w stylu regionalnym, chociaż w pełni nie udało mu się tego zrealizować. Wieczne problemy z pieniędzmi związane z opóźnieniami w wypłacaniu tantiem, późniejsze remonty niezbyt starannie zbudowanego domu przysparzały pisarzowi wiecznych problemów.
Willa Orkanówka
Drewniana willa w stylu zakopiańskim pokryta jest gontem. Uroczym elementem tutaj jest weranda, na której pisarz lubił siedzieć i tworzyć, nie dziwię się mu, sama chciałabym mieć taki widok podczas pisania. Wnętrze zostało wykończone przez Jana Bulasa (Bulosa) z Koninek, któremu Władysław Orkan umożliwił studia malarskie w Krakowie pod kierunkiem Stanisławskiego. Są tutaj pięknie zdobione schody na piętro, w sieni warto zadrzeć głowę i spojrzeć na dekorację belek stropu. Niesamowita jest też pracownia pomalowana w stylizowane kwiaty.
Odkrywanie Gorców
Orkanówka była domem otwartym, do którego niezależnie od pory roku i warunków zawsze ktoś przybywał. Bywali tu m.in. Leopold Staff, Kornel Makuszyński, Kazimierz Tetmajer. Gorce wtedy były krainą nieznaną, a goście zachwycali się ich urokiem. Dopiero w 1912 roku pojawiła się pierwsza informacja naukowa poświęcona tym górom, jej autorem był Kazimierz Sosnowski. Leopold Staff tak napisał o Gorcach: Gorce chmurne i dżdżyste, zielone manowce, smreki, szałasy kryte sczerniałymi deski.
Jak wyglądało życie w Orkanówce?
W zimie z pewnością było to życie dla morsów, gdy przeczyta się, co Władysław Orkan pisał w listach. Jak się zjechali kumple, to kończyła się nuda. Władek z kolegami chodził codziennie kąpać się w potoku, pili ciepłą żentycę, palili ognisko przy pełni, rozmawiali i czytali książki. Tak jednak nie było zawsze, to raczej zapis wyjątkowych chwil. Realnie Orkanówka nie była przystosowana do spędzania tutaj ciężkiej gorczańskiej zimy, ze względu na brak ocieplenia był to dom letni, a zimę rodzina Orkana spędzała u przyjaciół, a później w Zakopanem u siostry pisarza.
Muzeum Władysława Orkana
Po śmierci pisarza majątek przeszedł w ręce rodziny jego drugiej żony Bronisławy Folejewskiej, służyła im za dom letniskowy. W latach 70. XX w. willę zakupiło państwo. Utworzone tutaj muzeum można niekiedy zwiedzać, udostępnione jest kilka pomieszczeń, a w nich eksponaty związane z życiem pisarza i jego matki Katarzyny. Podczas zwiedzania do obejrzenia jest m.in. gabinet Władysława Orkana z biurkiem, przy którym zdarzało mu się pracować. Niestety od pewnego czasu muzeum jest często nieczynne, może w sezonie letnim coś się zmieni?
Orkanówka – zwiedzanie, informacje praktyczne
- Zwiedzanie Orkanówki obecnie jest niemożliwe, lecz warto śledzić komunikaty na FB Gminnej Biblioteki i Ośrodka Kultury w Niedźwiedziu. Może muzeum będzie na nowo dostępne w sezonie letnim. Obecnie wnętrze można obejrzeć na YT: Wnętrze Orkanówki.
- Do Orkanówki można dojść szlakami z Niedźwiedzia i z Koninek.
- Przy Orkanówce przechodzi asfaltowa droga, przy której są domy, można tutaj podjechać samochodem, lecz zaparkowanie go jest problematyczne.
Orkanówka. Dom Władysława Orkana w Gorcach – współrzędne GPS: 49.599296, 20.093818
