Zaledwie 30 minut jazdy samochodem z Nowego Sącza znajduje się niepozorna wieś Maszkowice, która przez pięć wieków należała do klasztoru klarysek w Starym Sączu. Miejsce to można byłoby dzisiaj przeoczyć na mapie, lecz niegdyś istniało tutaj pokaźne, ufortyfikowane grodzisko na Górze Zyndrama. Wędrując po nim, możesz cofnąć się myślami w czasie i zobaczyć odbudowane fragmenty osady sprzed ponad 3500 lat.
Góra Zyndrama o wysokości 410 m n.p.m. jest najdalej wysuniętym na południowy-wschód szczytem Beskidu Wyspowego, dalej jest już Beskid Sądecki. Wdrapanie się na nią nie sprawi większych problemów nawet niedzielnemu piechurowi, tym bardziej że na upartego można podjechać samochodem na sam szczyt i zaparkować przy ustawionym tu na cześć bitwy pod Grunwaldem pomniku. Z tego miejsca są dwa kroki na grodzisko w Maszkowicach, które oddzielone jest Góry Zyndrama głębokim przekopem.
O czym przeczytasz we wpisie:
- Góra Zyndrama – zwiedzanie
- Grodzisko na Górze Zyndrama – jak dojechać?
- Grodzisko w Maszkowicach – badania archeologiczne
- Osada na Górze Zyndrama w Maszkowicach
- Zyndram z Maszkowic
- Fortyfikacje na Górze Zyndrama
- Wykopaliska na Górze Zyndrama w Maszkowicach
- Znaleziska z grodziska w Maszkowicach
- Co warto zobaczyć w okolicy Góry Zyndrama?
- Góra Zyndrama i grodzisko w Maszkowicach – parking
Góra Zyndrama – zwiedzanie
Zwiedzanie Góry Zyndrama nie zajmuje wiele czasu, chociaż lektura tablic informacyjnych może wciągnąć, to samo przejście od pomnika na szczycie, obejście podstawy grodziska, przekroczenie bramy i obejrzenie murów, to około 10-15 minut spokojnego spaceru, do tego trzeba doliczyć powrót. Jednak jeżeli jesteś koneserem niczego i samo przebywanie w miejscu, w którym żyli ludzie kilka tysięcy lat temu, sprawia Ci przyjemność, do tego lubisz widoczki, to spokojnie można tutaj spędzić nawet pół godziny.
Grodzisko na Górze Zyndrama – jak dojechać?
Dojazd do grodziska na Górze Zyndrama jest dobrze oznaczony, przy drodze krajowej nr 969 w Maszkowicach ustawiony jest kierunkowskaz, jadąc od strony Łącka, należy skręcić w lewo. Asfaltowa droga poprowadzona jest wzdłuż potoku Leszcz, po 750 metrach droga rozwidla się 49.554526, 20.466920, jest tu drogowskaz w lewo i niewielka zatoczka, na której można pozostawić samochód, lecz można także podjechać na samą górę, czego nie polecam przy niskim podwoziu, gdyż jest to droga wyłożona betonową kratownicą i na końcu wyjeżdża się z niej na łąkę. Wyjazd na górę po większych opadach również może nie być zbyt dobrym pomysłem.
Grodzisko w Maszkowicach – badania archeologiczne
Grodzisko na Górze Zyndrama przyciąga archeologów od kilkudziesięciu lat, pierwsze opisane badania pochodzą z lat 1959-1975, przeprowadzone zostały przez Marię Cabalską. Ustalono wtedy, że grodzisko w Maszkowicach zamieszkiwane było już przed naszą erą, w epoce brązu i żelaza, około 1300 lat temu. Jednak znaleziono tutaj też ceramikę, kości bydła i jęczmień z okresu kultury Otomani, co mogło wskazywać na jeszcze wcześniejsze datowanie osadnictwa i rzeczywiście coś było na rzeczy, ale o tym za chwilę. Podczas badań prowadzonych przez Marię odkryto, że osada miała kształt okolnicy, na obwodzie znajdowały się niewielkie chaty o wymiarach 4 x 6 metrów, które tworzyły coś na kształt ciągłego ogrodzenia. Pośrodku był plac, na którym nie było budynków. Grodzisko miało wymiary 80 x 40 metrów. Krzysztof Moskal w swojej książce „Grody i zamki nad Dunajcem i Popradem” wspomina, że grodzisko w Maszkowicach mogło być ostatnią z enklaw kultury łużyckiej, która ostatecznie upadła pod naporem plemion germańskich.
Ciekawostki: Grodzisko w Maszkowicach pamięta czasy wiekopomnych wydarzeń na mapie świata i można byłoby tutaj pomarudzić, że gdy my skakaliśmy po drzewach, to…
W 1750 r. p.n.e. (zapamiętaj ten rok, bo jeszcze o nim wspomnę) Hammurabi zakończył podbój Mezopotamii. W 1650 r. p.n.e. w Turcji rozpoczęło się tworzenie wielkiego imperium. W 1600 r. p.n.e. w Hiszpanii wzniesiono potężne fortece porównywalne rozmiarami do niektórych bliskowschodnich miast. W tym czasie w Grecji powstawały scentralizowane państwa. Egipt zaś przechodził kryzys po upadku Średniego Państwa.
Jednak nie ma co marudzić, że kultura na ziemiach obecnej Polski była zacofana, gdyż grodzisko w Maszkowicach jest ciekawym i wyjątkowym miejscem na mapie Europy ze względu na formę budowli jaką stworzyli jego mieszkańcy. O czym będzie w dalszej części wpisu.
Osada na Górze Zyndrama w Maszkowicach
Współczesne badania poszerzyły wiedzę o tym miejscu i tak oto okazało się, że w Maszkowicach na Górze Zyndrama odsłonięto aż trzy ufortyfikowane wioski. Odkryto tutaj fortecę z epoki brązu, która datowana jest na 1750-1550 lat p.n.e., nad tą warstwą znaleziono szczątki osady założonej niemal 1000 lat później, którą ludzie zamieszkiwali 800-500 lat p.n.e., lecz to nie koniec odkryć! Okazało się, że tuż pod powierzchnią ziemi są ślady jeszcze jednej osady, określono, że wzgórze zasiedlano jeszcze w II w. n.e. To jednak nadal nie koniec historii pobytu człowieka na grodzisku w Maszkowicach. W średniowieczu przybyli tutaj nowi kolonizatorzy, to oni stworzyli współcześnie znaną miejscowość i to pewnie oni są źródłem legendy o Zyndramie z Maszkowic – jednak archeologia pokazuje, że nie zasiedlili już oni terenu dawnego grodziska, a jedynie pozyskiwali z niego kamień i tak oto mur został rozebrany.
Zyndram z Maszkowic
Góra Zyndrama wzięła swoją nazwę od miejscowej legendy o Zyndramie z Maszkowic, którego może znasz z obrazu Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem”. Postać ta wsławiła się w bojach z Krzyżakami, już w 1390 roku Zyndram wziął udział w wyprawie Władysława Jagiełły i Witolda, bronił przed Krzyżakami Kamieńca Podolskiego. Według Jana Długosza został dowodzącym wojskiem w 1410 roku i podczas bitwy pod Grunwaldem prowadził chorągiew ziemi krakowskiej.
A jakie są związki Zyndrama z Maszkowicami? Powiedziałabym, że dyskusyjne. W dokumentach z 1426 roku jest zapis, że jego siedzibą były Maszkowice koło Nowego Sącza, lecz nie ma dowodów na to, że mieszkał tutaj, jednak legenda jest żywa. Zyndram miał mieć swój gródek na nazwanej na jego cześć Górze Zyndrama. W 1910 roku na szczycie ustawiono kamień upamiętniający bitwę pod Grunwaldem. Z czasem zbudowano tutaj pomnik udekorowany orłem, a pod nim można odczytać kolejne lata obchodów chrztu Polski: 966, 1966, 2016. Pod nimi jest tabliczka z napisem: „Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja! [...] Na pamiątkę 600 rocznicy bitwy pod Grunwaldem. 15 lipca 2010 r.”. Obok jest kapliczka i krzyż, ławeczki, słupek z nazwą szczytu. Kiedyś widok w tym miejscu był bardziej odsłonięty, lecz jesienią, gdy opadną liście, można będzie stąd obejrzeć całkiem ładną panoramę doliny Dunajca.
Fortyfikacje na Górze Zyndrama
Już pierwsza osada na Górze Zyndrama w Maszkowicach została ufortyfikowana, zbudowano 200-metrowy mur o grubości 2 metrów i wysokości 3 metrów, jego zarys można od kilku lat obejrzeć na wzgórzu. Prawdopodobnie w górnej części mur oblepiony był gliną, co zniwelowało punkty podparcia do wspinaczki i miało utrudnić wrogowi podbicie osady.
W ostatniej fazie osadniczej, czyli około 400 r. p.n.e., gdy powstawała tu kolejna osada, zrobiono przekop i odcięto teren grodziska, to właśnie jest ta głęboka fosa, którą trzeba pokonać, idąc spod pomnika na Górze Zyndrama na grodzisko w Maszkowicach. Wtedy też podcięto stoki, aby stały się one bardziej strome i trudniejsze do zdobycia przez wroga.
Ciekawostka: Grodzisko na Górze Zyndrama w Maszkowicach to wyjątkowe miejsce na mapie Polski, a to ze względu właśnie na mur, którego konstrukcja, rozkład bram i budowa są nieznane z innych miejsc osadniczych w tej części Europy. Najbliższa warownia, która jest zbliżona do opisywanej tu przeze mnie, znajduje się w Chorwacji (grodzisko Monkodonja około 7 km od Rovinj).
Wykopaliska na Górze Zyndrama w Maszkowicach
Wzgórze wyraźnie wznosi się ponad okolicę, z czasem nieco przekształcono teren, aby jak najlepiej wykorzystać jego walory obronne, o czym wspomniałam powyżej. Widziałam grodzisko w Maszkowicach na różnych etapach podnoszenia go z zapomnienia. Za pierwszym razem, gdy go szukałam, to wędrowałam po papierowej mapie, nie było jeszcze oznaczenia w Internecie, ani tym bardziej kierunkowskazu przy drodze. Szczyt wzgórza w owym czasie wyglądał jak zwyczajna łąka, co możesz zobaczyć poniżej na zdjęciach z 2013 roku. W 2016 roku były już tu prowadzone prace, udało mi się je widzieć w trakcie rozkopywania terenu, lecz na zdjęciach uwieczniłam jedynie postęp prac zakrytych plandekami – jednak usypany wał z wydobytych kamieni robił wrażenie.
Znaleziska z grodziska w Maszkowicach
W miejscu, w którym odbudowano bramę wschodnią, odnaleziono w przejściu kości zwierząt i popiół, a nieco poniżej niej dwie schematyczne figurki postaci ludzkich – nasunęło to przypuszczenie, że odprawiano tutaj rytuały kultowe. Ponadto w warstwie pochodzącej sprzed 3,5 tysiąca lat, czyli z czasu pierwszej osady w Maszkowicach, odnaleziono figurki świń, ich zdjęcie można obejrzeć na tablicy informacyjnej ustawionej u podstawy grodziska, w mojej ocenie są przesłodkie.
To jeszcze nie wszystko, jak już wspomniałam, grodzisko pochodzi z epoki brązu, której nazwa wzięła się od upowszechnienia się nowej umiejętności wśród społeczeństwa Europy, otóż upowszechniła się umiejętność produkcji brązu, a co za tym idzie, zaczęto wytwarzać z niego ozdoby. Wykopaliska na Górze Zyndrama pozwoliły odnaleźć także ozdoby z brązu z Siedmiogrodu i bursztyn znad Bałtyku.
Znaleziono tu także statuetki bóstw kobiecych z około 1400-1300 r. p.n.e., które są świadectwem dalekich kontaktów i wymiany międzykulturowej, gdyż takie figurki znane są z Bałkanów i mykeńskiej Grecji. Ich zdjęcie znajdziesz przy pomniku pomordowanych przez Hitlerowców, przy drodze asfaltowej u stóp Góry Zyndrama (GPS: 49.553100, 20.466145)
Co warto zobaczyć w okolicy Góry Zyndrama?
Pomnik pomordowanych przez hitlerowców mieszkańców Maszkowic znajduje się u podnóża Góry Zyndrama. Z tablicy można dowiedzieć się, że „W dniu 17 I 1945 r. z rąk okupanta niemieckiego zginęli: Józef Koziarczyk 12 VIII 1905, Wojciech Baziak 5 II 1920, Wojciech Cebula 22 I 1895. W latach 1939-1945 zginęło 14 mieszkańców Maszkowic. Cześć ich pamięci. Koło ZBOWiD Łącko”. Współrzędne GPS pomnika w Maszkowicach: 49.553100, 20.466145
Cmentarz choleryczny w Maszkowicach znajduje się w głębi doliny. Można tutaj zobaczyć pomnik z listą imion i nazwisk 55 zmarłych wtedy osób. W 1837 roku na Sądecczyznę dotarła epidemia cholery, która zdziesiątkowała ludność. W wyniku zarazy wymarły całe rodziny pozostawiając puste gospodarstwa. Współrzędne GPS cmentarza cholerycznego w Maszkowicach: 49.556043, 20.465046
Góra Zyndrama i grodzisko w Maszkowicach – parking, dojazd, informacje praktyczne
- Do Grodziska w Maszkowicach można dojść ze szczytu Góry Zyndrama, lecz nie przebiega tędy żaden szlak turystyczny, w terenie można posiłkować się kierunkowskazami, pierwszy jest przy drodze krajowej nr 969 łączącej Stary Sącz i Łącko.
- Samochód można zaparkować na szczycie Góry Zyndrama lub przy drodze na współrzędnych 49.554526, 20.466920. Stąd jest około 5 minut spaceru pod górę.
- W lecie odbywa się tutaj cykliczne wydarzenie o nazwie Sądecka Watra Archeologiczna.
- Można tutaj wybrać się z psem.
- Grodzisko w Maszkowicach jest oddalone od Łącka o ok. 3 km, są to ok. 4 minuty jazdy samochodem. Z Nowego Sącza jest tu ok. 26 km, czyli około 30 minut jazdy samochodem.
Maszkowice grodzisko – współrzędne GPS: 49.554794, 20.465118
