W latach 1914-1915 Szymbark znalazł się na linii frontu, wielokrotnie przetaczały się tędy wojska. Smutną, lecz zarazem architektonicznie piękną pamiątką tych strasznych czasów są tu aż trzy cmentarze z I wojny światowej o nr 73, 74 i 75. Tym razem o tym ostatnim – cmentarz wojenny nr 75 w Szymbarku można zobaczyć przy drodze głównej z Grybowa do Gorlic, warto się przy nim zatrzymać na chwilę.
Cmentarz nr 75 w Szymbarku położony jest po prawej stronie, na skarpie tuż przy drodze krajowej 28 łączącej Szymbark z Gorlicami. To niewielkie założenie, można byłoby go nie odróżnić od zwykłego, starego cmentarza przykościelnego, gdyby nie charakterystyczne krzyże w jednym typie i idealnie symetryczny układ grobów.
I wojna światowa w Szymbarku
Prawdziwa I wojna światowa nadeszła do Szymbarku we wrześniu 1914 roku, gdy do wsi wkroczyły wycofujące się na zachód wojska austro-węgierskie. 27 września przez Szymbark do Nowego Sącza przejechali głównodowodzący armią austro-węgierską arcyksiążę Fryderyk oraz następca tronu Karol Józef. Od początku wojny do grudnia 1914 przez miejscowość przetaczali się żołnierze zarówno armii austro-węgierskiej, jak i rosyjskiej, którzy dla mieszkańców tych ziem byli, jak to się mówi, skaraniem boskim.
Dopiero wycofanie się Rosjan po przegranej bitwie pod Limanową przyniosło tutaj chwilę niejakiego spokoju. Do maja 1915 roku, czyli do bitwy pod Gorlicami, która przerwała front rosyjski, stacjonowały tu wojska austro-węgierskie. W Szymbarku ustawiono tzw. Chudą Emmę, czyli ciężką haubicę Škoda 305 mm Model 1911. Moździerz ten był postrachem Rosjan, jego zasięg to 11 km, pocisk był w stanie przebić żelbetowy mur o grubości 2 metrów.
Cmentarz nr 75 z I wojny światowej
Niewielki cmentarz nr 75 z I wojny światowej zaprojektował Hans Mayr – główny projektant III Okręgu Cmentarnego Gorlice. Założenie w rzucie ma ciekawy kształt, jego zarys przypomina kaplicę z zamkniętym półkoliście prezbiterium. Kolejną ciekawostką tutaj jest brak rozróżnienia grobów katolickich i prawosławnych, mimo pochowania tu Rosjan, krzyże są jednolite – w kołach w przecięciu ramion powinny znajdować się okrągłe emaliowane tabliczki, jednak podczas mojej wizyty tutaj w 2024 roku nie było ich. Większość założeń cmentarzy z I wojny światowej, jakie znam, ma różne krzyże.
Cmentarz wojenny nr 75 w Szymbarku otoczony jest kamiennym murem, w którym jest niewielka drewniana bramka, prowadzą do niej schodki. Po wejściu na teren cmentarza można podążyć w górę kamienną ścieżka, na jej końcu jest żelazny krzyż – wcześniej był on drewniany i stał już w tym miejscu, nim Hans Meyr stworzył tutaj nekropolię.
Pomnikowy głaz na cmentarzu wojennym w Szymbarku
Elementem, który zdaje się nie pasować do założenia cmentarza wojennego w Szymbarku, jest pomnikowy głaz z wykutym krzyżem i nazwiskiem L. Hauer. Ustawiony jest po prawej stronie alei głównej, pomiędzy pierwszym a drugim rzędem krzyży.
Cmentarz wojenny nr 75 – kto tutaj spoczywa?
Niewielkie założenie cmentarza to 20 mogił, w których spoczywa 32 żołnierzy, wśród nich 17 jest znanych z imienia i nazwiska, 15 nieznanych. Pochowano tutaj 4 oficerów. W grobach leży 28 żołnierzy armii austro-węgierskiej i 4 armii rosyjskiej. Zginęli w dniach 1-6 stycznia 1914 roku i 13-14 marca 1915 roku.
Szymbark cmentarz nr 75 – współrzędne GPS: 49.626607, 21.115984
